نظریه‌‌ عدالت به‌مثابه انصاف در اندیشه‌های خواجه‌نصیرالدین طوسی مقالة

در قرن بیستم، شاهد نگاه به عدالت به مثابه انصاف، هم‌چون یک نظریه‌ اخلاقی، با شالوده‌های قراردادگرایی هستیم. در این زمینه، نظریه عدالت به مثابه انصاف با روش تحلیل گفتمان از اندیشه‌های خواجه‌نصیر شناسایی شده است. به نظر وی، جهان هستی و زندگی اجتماعی، بر مبنای عدل الهی (قوانین الهی در نظام تکوین و تشریع) شکل گرفته و پایداری آن به علت محبت است، اما با فقدان محبت فطری، نیاز به ساخت عدالت به مثابه انصاف برای انجام دادن تعاملات مردم، توسط امام ضروری می‌شود تا اخلاق مبناگرا (دینی) ایجاد گردد. گفتمان عدالت به مثابه انصاف خواجه‌نصیر، به عنوان گفتمان اخلاق شیعی مفصل‌بندی گردیده و دال مرکزی گفتمان، «عدل الهی» به عنوان منشأ قوانین و قراردادهاست که با جذب دال‌های شناور «محبت فطری»، «عدالت و اخلاق صناعی ساخته انسان» (امام یا رئیس اول مدینه)، از حوزه گفتمان‌ گونگیبه دال «اخلاق دینی» معنا می‌بخشد و در پی هژمونیک نمودن گفتمان عدالت به مثابه انصاف در مدینه فاضله خویش است.

به نظر وي، جهان هستي و زندگي اجتماعي، بر مبناي عدل الهي (قوانين الهي در نظام تکوين و تشريع) شکل گرفته و پايداري آن به علت محبت است، اما با فقدان محبت فطري، نياز به ساخت عدالت به مثابه انصاف براي انجام دادن تعاملات مردم، توسط امام ضروري مي‌شود تا اخلاق مبناگرا (ديني) ايجاد گردد. در اين نظريه، روابط انسان‌ها بر مبناي عدل الهي (قوانين الهي) و حکم امام يا رئيس اول تنظيم مي‌شود که نتيجه آن، ساخته شدن مقررات عادلانه و ايجاد قاعده اخلاق ديني است تا انصاف به يک‌ديگر در ميان مردم تثبيت شود و آن‌ها را به سعادت و کمال در دنيا و آخرت برساند. بدين‌ترتيب، خواجه‌نصير بعد از نااميدي از تباهي زمانه که حکومت و مردم را دربرگرفته، دنبال راه‌حلي عملي و انساني است که با تکيه بر وحي الهي و اصول عدالت و امامت در شيعه دوازده‌امامي، زندگي خوب و سعادتمند را براي انسان‌ها در دوران خود و بعد از آن، با نظريه عدالت به مثابه انصاف يا اخلاق صناعي، در مدينه فاضله شيعي تثبيت و ماندگار نمايد. در اين گفتمان، دال مرکزي «عدل الهي»‌ (در نظام تکوين و تشريع) است که با جذب دال‌هاي ‌شناور، «محبت فطري»، «عدالت و اخلاق صناعي ساخته انسان» (امام يا رئيس اول) و «اخلاق ديني»، به صورت زنجيره هم‌ارز، مفصل‌بندي و هژمونيک شده است تا گفتمان اخلاق شيعي را براي تنظيم روابط انسان‌ها و پاسخي براي بحران‌هاي ‌اخلاقي، پايدار و ماندگار نمايد.