خلاصة:
قرّةالعین یا قرّةالعیون یکی از متون کهن فارسی در زمینۀ تطبیق امثال عربی و فارسی با یکدیگر و نیز با آیات قرآن است که بیش از چهل سال پیش به کوشش امین پاشا اجلالی برمبنای دو نسخۀ دانشگاه تهران (مورّخ 867هـ . ق.) و کتابخانۀ ملّی تبریز (مورّخ 938 هـ . ق.) تصحیح و در سلسلۀ انتشارات استادان زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. این مقاله بر آن است تا با بررسی این چاپ و مقایسۀ آن با نسخ کهن کتاب، کاستیها و اشکالات این تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوبارۀ آن را گوشزد نماید. در این راستا، افزون بر دو نسخۀ مورد استفادۀ اجلالی، از نسخههای همایی (مورّخ 651 هـ . ق.)، کتابخانۀ فاتح (مورّخ 722 هـ . ق.)، دو دستنویس کتابخانۀ ایاصوفیا (یکی مورّخ 897 هـ . ق.و دیگری از سدۀ نهم) و نسخۀ کتابخانۀ آیتاللّه مرعشی (مورّخ 902 هـ . ق.)، بهره برده و نشان دادهایم که انتخاب نابجای نسخ مورد استفاده علیرغم شناخت نسخ کهنتر، بهتر و صحیحتر، عدول بیجهت از ضبط نسخۀ اساس، ثبت نادرست یا بعضًا ناقص اختلاف دو نسخه و ذکر نکردن برخی اختلافات، مهمترین اشکالات این چاپ بوده است. دسترسی به دستنویسهای مهم شناخته شده و نویافته از دیگر دلایل ضرورت تصحیح دوبارۀ اثر است که از یک سو، در انتخاب ضبط صحیحتر واژهها و عبارات، مؤثر است و از سوی دیگر، نشان میدهد که مثلها، حکایات و اشعاری در متن اصلی اثر وجود داشته که در دو نسخۀ مورد استفادۀ مصحح افتادگی داشته و بدین دلیل، به کتاب راه نیافته و از چشم خوانندگان دور مانده است.
ملخص الجهاز:
ضرورت تصحيح دوباره کتاب قرّة العين دکتر سلمان ساکت استاديار گروه زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد 1 زهرا محمودي کارشناس ارشد زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد چکيده : قرّة العين يا قرّ ةالعيون يکي از متون کهن فارسي در زمينۀ تطبيق امثال عربي و فارسي با يکديگر و نيز با آيات قرآن است که بيش از چهل سال پيش به کوشش امين پاشا اجلالي برمبناي دو نسخۀ دانشگاه تهران (مورّخ ٨٦٧هـ .
دسترسي به دستنويس هاي مهم شناخته شده و نويافته از ديگر دلايل ضرورت تصحيح دوبارة اثر است که از يک سو، در انتخاب ضبط صحيح تر واژه ها و عبارات ، مؤثر است و از سوي ديگر، نشان ميدهد که مثل ها، حکايات و اشعاري در متن اصلي اثر وجود داشته که در دو نسخۀ مورد استفادة مصحح افتادگي داشته و بدين دليل ، به کتاب راه نيافته و از چشم خوانندگان دور مانده است .
هرچند اجلالي در مقدمه اش ، شش نسخه از اين اثر را معرفي کرده است که در ميان آنها نسخ کهن تر، از جمله دستنويس کتابخانۀ فاتح (مورّخ ٧٢٢ هـ .
همچنين ، در پايان حکايت ، شعري فارسي آمده که قوافي آن ضبط «قاضي اوش » را تأييد ميکند: کريمــان سجســتان را بقــا بــاد شراب روح و راحت بادشان نوش غـرور مـن بخوردنـد آن کريمـان ز راه لطف بـا آن دانـش و هـوش نبــودم گنــگ ســقّا ليــک بــودم جهان علـم و دانـش قاضـي اوش (صفري، ١٣٩٣: ٢٥-٢٤) همچنين ، سلمان ساکت و زهرا محمودي در مقاله اي با عنوان «معرفي و بررسي کهن ترين نسخۀ شناخته شدة قرّة العين (کتاب امثال و حکم )» که در سال ١٣٩٦ در مجلۀ آينۀ ميراث به چاپ رسيده ، نسخۀ مورخ ٦٥١ هـ .