خلاصة:
جزایر در طول تاریخ از اهمیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی ویژه ای برخوردار بوده اند. بیشتر جزایر خلیج فارس دارای سکنه و حتی حکومتهایی در طول تاریخ خود بوده اند. از جمله جزایر مشهوری که در طول تاریخ ایران و اسلام همواره مورد توجه جغرافیدانان بوده است، میتوان به جزایری مانند خارک، کیش، بحرین، لافت و دیگر جزایر اشاره کرد. این جزایر در بیشتر دوره های تاریخی به جز مقاطع کوتاهی، همیشه زیر نظر حکومتهای ایرانی بودهاند. جغرافیدانان ایرانی و مسلمان در آثار خود اشارات زیادی به ویژگیهای جغرافیایی و تاریخی این جزایر داشته اند. این مقاله، با استفاده از روش کتابخانه ای و توصیفی، برخی از مهمترین جزایر خلیج فارس را از دیدگاه جغرافیدانان مسلمانی همچون حمدالله مستوفی، حافظ ابرو، انصاری دمشقی، ابولفداء، مسعودی، اصطخری، ابن خردادبه، ابن بکران، فسایی و رامهرمزی مورد بررسی قرار داده است.
ملخص الجهاز:
این مقاله، با استفاده از روش کتابخانهای و توصیفی، برخی از مهمترین جزایر خلیجفارس را از دیدگاه جغرافیدانان مسلمانی همچون حمدالله مستوفی، حافظ ابرو، انصاری دمشقی، ابولفداء، مسعودی، اصطخری، ابنخردادبه، ابن بَکران، فسایی و رامهرمزی مورد بررسی قرار داده است.
تصاحب و مالکیت ایران و حکومتهای ایرانی بر این دریای پارسی امری مسلم بود، چنانچه متون جغرافیایی جهان اسلام نیز همواره به آن اشاره دارند که ایمنی و اختیار این دریا همواره در دست ایرانیان بوده و دریایی پارسی و ایرانی است و اعتبار آن نزد ایرانیها همواره ساری و جاری بود (امام شوشتری، 1347: 13).
در ترجمه مسالک و ممالک اصطخری در ذکر نام خلیجفارس با عنوان دریای پارس بیش از 20 بار به آن اشاره شده است که این نشان از توجه این اثر مهم به خلیجفارس دارد و گویای این حقیقت است که وی در نگرش خود توجه ویژهای به سرزمین پارسیان داشته؛ چنان که دربارة این دریا چنین روایت میکند: «دریای پارس، خلیجی باشد از دریای محیط در حد چین و حدود واق واق و به هندوستان رسد و آن را به پارس و کرمان باز خوانند و به حکم آن که هیچ ولایت ازین ولایت آبادانتر بر این دریا نیست و به روزگار گذشته پادشاهان پارس بزرگتر و قویتر بودهاند و هم در این روزگار مردمان پارس به هر جایی مستولیاند از کرانههای این دریا» (اصطخری، 1340: 109).
همچنین ابوالفداء در ذکر این دریا، از آن با عنوان خلیجفارس یاد کرده و چنین اشاره دارد: «و آن دریایی است که از دریای هند جدا شود به طرف شمال مکران و عمان.