خلاصة:
کتاب الجمل با هدف اثبات حقانیت امام علی (ع) در جنگ جمل نگاشته شد. نظرات کلامی فرق معاصر شیخ مفید نسبت به این واقعه، در ترغیب او برای تالیف این تک نگاری وگزینش او از روایات تاریخی نبرد جمل موثر بود. پرسش این است که شیخ مفید متاثر از کدام شرایط فکری زمانه و با تاکید بر چه شاخصههایی روایات جنگ جمل را گرد آورد و هدف خود را از تالیف کتاب تحقق بخشید؟ نتیجۀ این پژوهش، متکی بر تحلیل متن کتاب الجمل است و حاکی از اینکه شیخ مفید در تقابل با دو باور در حال گسترش در جامعۀ آن روز، در خصوص حقانیت عملکرد صحابۀ حاضر در راس دو سپاه و نیز نظریۀ «سران بر حق/ یاران بر باطل» اثر خود را بر سه محور نگاشت: عدول آشکار اصحاب جمل از دستورات دین اسلام؛ پافشاری آنها بر جنگ، رد اجتهاد و توبۀ آنها؛ فضائل امام علی (ع).
The book of al-Jamel was written to prove the legitimacy of Imam 'Ali in the Battle of Jamel. Theological views of Al-Shaykh Al-Mufid's contemporary sects on this event impressed and persuaded him to write about the Battle of Jamel and selecting of historical narratives about it. The question is what intellectual conditions influenced Al-Shaykh Al-Mufid to gathere the narratives of the Jamal and to write this book? Based on the textual analysis of al-Jamal's text, this study shows that Al-Shaykh Al-Mufid was against the two beliefs spreading in the society of the legitimacy of the performance of Companions of the Prophet at the head of the two armies as well as the theory of “Legitimate heads/ Illegitimate companions”. He wrote his work on three axes: the explicit deviation of Jamel fighters from the orders of the Islamic religion; their insistence on war, their rejection of ijtihad and their repentance; the virtues and supereminence of Imam 'Ali.
ملخص الجهاز:
پرسش این است که شیخ مفید متأثر از کدام شرایط فکری زمانه و با تأکید بر چه شاخصه هایی روایات جنگ جمل را گرد آورد و هدف خود را از تألیف کتاب تحقق بخشید؟ نتیجۀ این پژوهش ، متکی بر تحلیل متن کتاب الجمل است و حاکی از اینکه شیخ مفید در تقابل با دو باور در حال گسترش در جامعۀ آن روز، در خصوص حقانیت عملکرد صحابۀ حاضر در رأس دو سپاه و نیز نظریۀ «سران بر حق / یاران بر باطل » اثر خود را بر سه محور نگاشت : عدول آشکار اصحاب جمل از دستورات دین اسلام ؛ پافشاری آنها بر جنگ ، رد اجتهاد و توبۀ آنها؛ فضائل امام علی(ع ).
شیخ مفید بیشک با بیان روند واقعه از منابع مختلف و گاه آوردن چندین نقل از یک رویداد، مرور مجدد، مستقل و مفصل بر نحؤە قتل طلحه و زبیر پس از شرح واقعه و ختم کتاب ، به رفتار حضرت علی (ع ) پس از جنگ ، صرفا قصد گزارش واقعه ای تاریخی داشته است ، بلکه یکی از اهداف او، تأکید بر اصرار و پافشاری سران جمل بر جنگ تا آخرین لحظه ، در مقابل کوشش فراوان امام(ع ) برای پایان دادن به فتنه به شیوه ای مسالمت آمیز، با بهره مندی از روایات تاریخی ، بوده است ؛ موضوعی که بر دین محوری رفتارهای امیرالمؤمنین صحه می گذارد و در هم صدایی حشویه و معتزله در قول به توبۀ اصحاب جمل تردید می افکند و باور مسلط در باب حقانیت طرفین جنگ جمل را با چالش جدی مواجه می کند.