خلاصة:
زمینه و هدف: امروزه شیوههای دادگری ترمیمی بهمنظور حلوفصل اختلافهای ناشی از جرم و جبران بزهدیدگیدر بسیاری از جوامع پذیرفته شده است. مطالعات معاصر نشان میدهندالگوهای دادگری سزاده و بازپرورانه در کنترل، پیشگیری از جرم و اصلاح رفتار بزهکاران کافی نیستند و بدینمنظور باید از الگوهای دادگری ترمیمی و اجتماعمحور نیز بهره جست. پرسش اساسی این است که نقش آیین فصل در حل و فصل اختلافات غیررسمی چیست و این شیوه، چگونه وابستگی خود را با عدالت رسمی حفظکرده است؟ این مقاله، ضمن اشاره به ویژگیهای اجتماعیـفرهنگی عربهای خوزستان، جایگاه"آیین فصل"را بهعنوان یکی از روشهای سنتی حلوفصل اختلافها بر پایهی الگوی دادگری ترمیمی در بافتار فرهنگی عربهای خوزستان بررسی میکند.
روش: روش پژوهش این مقاله، کیفی است ودرآنازشیوههای مشاهده، مصاحبه وشیوة اسنادی استفاده شده است که به ویژه باشیوخ، روسای قبایل، ریشسفیدان، مطلعان، تحصیلکردههاوعشایر شهرهای شادگان، سوسنگردواهوازانجام شده است. درشیوهی اسنادی نیزازمطالب واطلاعات مندرجدرکتاب-ها، مجلههاودیگرمنابع مرتب طباموضوع استفاده شده است.
نتایج و یافتهها: یافتههای این پژوهش بدین شرح اند: 1. عربهای خوزستان از ظرفیت بالایی برای حلوفصل سنتی اختلافها برخوردارند. از این میان، عشایر عرب، اغلب ترجیح میدهند که اختلافهایشان را از طریق آیین فصل خاتمه دهند. 2. شیوههای دادگری ترمیمی از جمله، آیین فصل به حلوفصل جرمهایی که از گذر دادگری جنایی رسمی حلنشده باقی ماندهاند، میانجامند. با وجود این، میان الگوهای دادگری ترمیمی و دادگری جنایی رسمی همچنان وابستگی وجود دارد. 3. شیوههای حلوفصل اختلافها بهویژه آیین فصل در میان عربهای خوزستان تابعی هستند از رهیافت کمینهخواه دادگری ترمیمی؛ یعنی در همهی جرمها استفاده نمیشوند. 4. نقش زنان بهعنوان وسیلهای برای نقلوانتقال یا دادوستد در آیین فصل بهطور عمده جای خود رابه پرداختهای مالی (پولی) داده است.
ملخص الجهاز:
ميــانجي گــري قــومي و قبيلــه اي نيزکــاربرد زيــادي در برخــي از اقــوام ايرانــي ماننــد عرب هاي خوزسـتان ، ايـلات وعشـاير لـر، بختيـاري، بلـوچ و قشـقايي دارد و شـيوخ قبيلـه ، ريش سفيدان ،گيس سفيدان و بزرگان عشيره گره ازمشکلاتي ميگشايندکه دادگري جنايي رسمي ازگشودن آن ناتوان است ؛ بر همين اساس ، مسئله اي که اين مقاله به بررسي آن مـي- پردازد، عبارت است از: تبيين شيوه هاي حل و فصل غيررسمي اختلاف هـاي ناشـي از جـرم بدون دخالت پلـيس (نيـروي انتظـامي) در بافتـار اجتمـاعي – فرهنگـي ايـران ،کـه در ايـن چارچوب ، بازتاب آن را ميـان عـرب هـاي خوزسـتان بـا محوريـت "آيـين فصـل " بررسـي ميکند.
بر اين اساس ، مطالب مقاله در چنـد بنـد سـازمان يافتـه اسـت : نخسـت ، ضمن آشنايي با بافتار اجتماعيـ فرهنگي عرب هاي خوزستان ، از جمله سـازمان اجتمـاعي، ساختار قدرت و ويژگيهاي اجتماعيـ فرهنگي اين گروه قومي (الف ): جايگاه آيين فصل به عنوان يکي از جلوه هاي دادگري ترميمي ميان عشـاير و قبايـل عـرب آن ناحيـه معرفـي و بررسي شده (ب ): جمع بندي و نتيجه گيري مطالب مقاله .
بـر پايـۀ روش پژوهش اين مقاله از جمله مشاهده ميداني ومصاحبه هاي انجام شده با شيوخ طايفه سـواري، حميدي و بنيکعب مشخص شد که بعضي از جرم هـا کـه "سـوده " يـا "سـياه " نـام دارنـد، قابليت طرح و رسيدگي بر اساس سنت هاي قومي و قبيله اي را نداشته و بـه اصـطلاح ، ميـان شيوخ و طوايف خوزستان قابل رسيدگي و حل و فصل نيستند.