خلاصة:
با گذشت بیش از ۶۶ سال از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و پخش مقالات و کتاب‌های بیشمار، هنوز بحث پیرامون این واقعه تاریخی و پیامدهای آن از سوی پژوهشگران داخلی و خارجی همچنان ادامه دارد. هریک از این منابع و پژوهشگران ماجرا را از زاویه و دیدگاه خاص خود به رشته تحریر در آورده و بررسی نموده‌اند. حال هدف از این نوشتار روشنگری هرچه بیشتر و بهتر نکات مبهم کودتای ۲۸ مرداد، شناخت علل آسیب‌پذیری دولت مصدق در برابر مخالفان داخلی و بررسی علل عدم حضور مردم در روز کودتا بصورت بیطرفانه و شفاف می‌باشد. بر این اساس، به طرح این پرسش پرداختیم که عوامل داخلی کشور چه نقشی در شکست مصدق و به ثمر رسیدن کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ داشتند؟ در پاسخ به این پرسش، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی برپایه استفاده از منابع کتابخانه‌ای این فرضیه بیان می‌شود؛ به نظر، طراحان اصلی کودتا (آمریکا و انگلیس) توانستند از اصل غافلگیری، نفوذ داخلی در ارگان ارتش و رهبران جنبش و ایجاد شورش خیابانی در روزهای منتهی به کودتا، با استفاده از مزدبگیر و عوامل داخلی خود در کشور اسباب تخلیه خیابان‌ها از مردم و طرفداران مصدق را فراهم آورده و با حمله به مراکز حساس حکومتی، منزل مصدق و در نهایت شکست جنبش و پیروزی کودتا را به ثمر رسانند.
More than 66 years after the 1953 Iranian coup d'état, and the publication of numerous articles and books, the debate over this historic event and its aftermath by domestic and foreign researchers continues. Each of these sources and researchers has written and studied the story from their own point of view. The purpose of this article is to neutrally clarify the ambiguities of the 1953 Iranian coup d'état, to identify the causes of the Mosaddegh government's vulnerability to internal dissidents, and to examine the reasons for the absence of the people on the day of the coup. Based on this, we asked the question of “what role did the internal factors of the country play in Mosaddegh’s failure and the achievement of the 1953 Iranian coup d'état?” In answer to this question, using a descriptive-analytical method based on the use of library resources, the hypothesis is as follows: it seems that the main designers of the coup (the United States and Britain) managed to evacuate the streets from people and Mosaddegh's supporters using the principle of surprise, internal influence in the army and among the leaders of the movement, and creating a street riot in the days leading up to the coup d’état using their mercenaries and their internal agents in Iran, and they achieved the victory by attacking government sensitive centers, Mosaddegh's house and finally the defeat of the movement.
ملخص الجهاز:
و سوال‌های فرعی مقاله مطرح شده که عوامل داخلی در کودتای 28 مرداد 1332 چه کسانی بودند؟ علت عدم حضور اقشار مختلف مردم که پشتیبان و حامی اصلی مصدق بودند در روز کودتا 28 مرداد چه بود؟ فرضیه سوال فرعی اول مقاله حاکی از آن است: عوامل داخلی کودتا به پنج ركن اصلی تقسیم می‌شدند که عبارت بودند از شاه و دربار؛ یاران، احزاب و جریان‌های سیاسی مخالف با شاه و مصدق؛ روحانیت؛ برادران رشیدیان، پشت كردن ياران مصدق و جنبش كه در صفوف دشمن فعاليت داشتند و از همه مهمتر اشتباهات خود مصدق در حکومتداری را مي‌توان عامل داخلي كودتا گفت.
اما فرضيه دوم مقاله اطمينان و اعتماد مصدق و سران جنبش پس از پيروزي 25 مرداد در شكست كودتا، خارج شدن ابتكار عمل از دست مصدق در روزهای منتهی كودتا، وجود عوامل نفوذي از جمله در ارتش و نظاميان تحت امر در دولت مصدق، اجراي دقيق و حساب شده طرح سران كشورهاي آمريكا و انگليس با همكاري عوامل وطن‌فروش داخلي از دلايل مهم وجود اختلاف اقتدار در 30 تير و ضعف قدرت در 28 مرداد دارد كه در طول مقاله بطور کامل شرح داده شده است.
در روزهای نزدیک به کودتای 25 مرداد 32 اخبار و شایعات بسیاری درباره کودتای قریب‌الوقوع علیه دولت مصدق وجود داشت مسلما حزب توده نیز از طریق سازمان افسران خود که در رده و واحدهای مختلف ارتش جای داشتند از انجام کودتا با خبر شده بودند.
(
, 
, 
)
