خلاصة:
پیشینهی سیاست نامهنویسی در ایران به پیش از سقوط حکومت ساسانی و پیش از ورود اسلام
به این کشور بوده است. بهطورکلی سیاست نامهها نوشتههاییاند که رامکارهای برای حفظ
حکومت و جلوگیری از تضعیف آن را به حاکمان یادآوری میکردند. شیوه رایج نگارش این
کتابها به حالت پند و اندرز به حاکمان با تلفیقی از داستانهاءمثلهاء روایات و احادیث بوده
غالب این آثار بر پایه اصولی مانند: در رس قرار دادن شاه» سایه خدا بودن شاه توجه به
عدالت» مصلحت گراییء توجه به واقعیتهای سیاسی» توامانی دین و سیاست و تقدیرگرایی
نگاشته شدهاند. خواجه نظاماالملک وزیر دو تن از پادشاهان سلجوقی به نام آلب ارسلان و
ملکشاه بود که در سال ۶۰۸ ۰.ق به دنیا آمد و به دستور ملکشاه سلجوقی کتاب سیرالملوک را
در ۵۰ فصل با نشری روان نگاشت.
ساختار کتاب خواجه نظام بر اساس پنج نهاد: سلطنت.» وزارت. قضاوت. نهاد نظامی و نهاد
اداری که خود شامل: امور دیوانی و تنظیم امور جاری مرکز حکومت و ترتیبات اجرایی دربار
است. بررسیهای به انجام رسیده نشان از آن است که هرچند این دو سیاستنامه شباهتها
زیادی با هم دارنده اما متفاوت بودن رویکرد خواجه و غزالی موجب میگردد تا این دو اثر در
برخورد با مسائلء از رویکردهای متفاوتی برخوردار گردند.
ملخص الجهاز:
سیرالملوک خواجه نظام و نصیحه الملوک غزالی از غنی ترین سیاست نامه های تاریخ ایران است .
بنا به تقریر خواجه سبب نگارش سیرالملوک یا سیاست نامه ، درخواست ملکشاه سلجوقی از چند تن از بزرگان ، ادیبان و دیوانیان به جهت نگارش کتابی مبنی بر آگاه کردن او از کاستی هـای حکومت خویش و با خبر شدن از امور مستحسن و پسندیده کـه حکـام پیشـین آن را بـه جـای می آوردند و در دوران حکومت او جای آن امورخالی بود: «به بنده و دیگر بندگان برسید که هـر یک در معنی ملک اندیشه کنید و بنگرید که چیست در عهد روزگار ما نه نیک است و بر درگـاه و دیوان و بارگاه و مجلس ما شرط آن به جای نمی آرند یا بر ما پوشیده شده است و کدام شـغل است که پیش از این پادشاهان شرایط آن به جای می آوردند و ما تدار ک آن نمی کنیم »٢.
٥ همچنین محمود دولت آبادی در خصوص ارزش های ادبی سیاست نامه اظهـارنظر می کند و چنین می گوید: «من وقتی که یک قسمت از خواجه نظـام الملـک را کـه مـی خـوانم ، می گویم زبان را نگاه کن ، قدرت را تماشا کن ، ایجاز و صیقل یافتگی کـلام را ببـین » و سـپس ١- خسروجردی ، حسین ؛ دباغی مقدم ، جواد، (١٣٩٢)، « نظام الملک و آیین کشورداری»، پژوهش هـای تـاریخی ایـران و اسلام ، شماره ١٣، صص ٥٧-٧٠ .
سیرالملوک خواجه نظام و نصیحه الملوک غزالی از غنی ترین سیاست نامه های تـاریخ ایـران است .