خلاصة:
مناظره ابوسعید سیرافی نحوی و ابو بشر منطقی از گرهگاههای کلیدی تمدن اسلامی است. این مناظره محل برخورد دو جریان اصلی برخاسته از رفرم ایدئولوژیک عباسی بود. یک جریان نهضت ترجمه و پیامدهای فکری آن و جریان دیگر دستگاه عقیدتی، فقهی و کلامی عصر عباسی است. جدا از اشکالات جدی سیرافی در رابطه با جایگاه منطق و رابطه منطق و زبان و نحو، این مناظره هدایتگر تنش ناشی از برخورد دو جریان فوق نیز میباشد. در این مقاله سعی کرده ایمبا توصیفی تاریخی و تبارشناسی از نهضت ترجمه و عصر تدوین به تحلیل گفتمانی این مناظره وارد و این تنش ایدئولوژیک را بررسی و تشریح کنیم.به نظر میرسد که نتایج این مناظره تأثیرات دامنهداری بر تفکر اسلامی نهاده باشد و در هردو جریان عقیدتی و فلسفی تغییرات پایداری داشته است. جریان فلسفی هم از منطق گرایی دور شد و به سمت بنیانی رفت که فارابی و سپس ابن سینا با عنوان فلسفه مشاء نهادند
The debate of Abu Sa'id Syrafi Nahwi and Abu Bashar Mata is one of the key nodes of Islamic civilization.This debate was the focus of the two main streams that arose from the Abbasid ideological reform. One-way Translation Movement and its implications and other way ideological and theological and jurisprudential systems, generated in Age of Editing. Apart from serious issues regarding the position of logic and the relation between logic and language and syntax, this debate drives the tension caused by the collision of the two above-mentioned flows.In this paper,with the historical and genealogical descriptions of the Translation Movement and the Age of Editing, we go to discursive analysis of the debate, and explain this ideological tension. It seems that the results of this debate have also had a wide range of implications for Islamic thought, and have had sustained changes in both the ideological and philosophical trends. After debate, the ideological stream left out the former enemy with logic and attracted logic for use.The philosophical flow was also diverted from logics and went to the foundations that Farabi and Avicenna called peripatetic school.
ملخص الجهاز:
این دو جریان یکی نهضت ترجمۀ علوم غیراسلامی با محوریت علومی چون فلسفه و منطق و دیگری تدوین دستگاه عقیدتی اسلامی با محوریت علومی چون فقه و حدیث بود.
درمورد تحلیل علمی این مناظره از فارابی تا امروز بحثهای بسیاری شده است: اینکه سیرافی تاکجا درست میگفته و کجا زیادهروی کرده است؛ اینکه جایگاه واقعی منطق و نسبت آن با زبان و نحو چیست و بسیاری مسائل دیگر.
نهضت ترجمه و عصر تدوین دو نمود از این جبههها بودند که هر دو در زمان منصور خلیفۀ دوم عباسی کلید خورد و بهسهم خود باعث دیالکتیکی سازنده و البته گاهی هم مخرب شدند.
آنها بهروشنی از مباحث الهیات دوری میگزینند و فلسفه و دین را دو حقیقت جدا میدانند که یکی با عقل و منطق سروکار دارد و دیگری با وحی و ایمان، درست درمقابل جریان اصلی فلسفۀ اسلامی که با فارابی (259-339ق) آغاز شد و سعی در نشاندادن وحدت حقیقی فیلسوف و نبی داشت.
فارابی همان کسی بود که خود سالها نزد متی و دیگر منطقیان بغداد به تحصیل و توسعۀ منطق همت گمارد، اما در آثار فلسفیاش بهروشنی از اصول مکتب منطقی عدول کرد.
باتوجهبه سابقۀ تاریخی دو جبهۀ اصلی دولت عباسی، ابوبشر متی را که از مسیحیان سریانی بود باید نمایندۀ جبهۀ ساسانی و نهضت ترجمه دانست و ابوسعید سیرافی را باید نمایندۀ جبهۀ عقیدتی و عصر تدوین دانست.
جریان تدوین و نهضت ترجمۀ علوم غیراسلامی در این مناظره با هم روبهرو شدند و پیامد آن نفی فلسفۀ خودآئین و بیارتباط با الهیات و منطق محوری صرف بود.