خلاصة:
تالارهای ستون‌دار ریشه‌ای کهن در معماری ایران دارند و در دوره‌های تاریخی مختلف مورداستفاده قرار‌گرفته‌اند. تالار ستون‌دار به‌دلیل پاسخ‌گویی برای نیاز به داشتن فضاهای تجمعی و نیز شکوهی که این عنصر از طریق کثرت و ارتفاع ستون‌ها، در فضا می‌آفریند؛ در کاربری‌های رسمی، اجتماعی و کاخ‌های تشریفاتی نمایان شده است. اولین نمونه‌ی آن در تپه حسنلو شناسایی و از دوره‌ی ماد در نوشیجان و گودین، بناهایی با تالار ستون‌دار کشف شده است. این عنصر در دوره‌ی هخامنشی، در ساختار تالار بارعام و تشریفات به‌کار می‌رود. تالار ستون‌دار بعد از اسلام، ابتدا برای ساخت شبستان، در مساجد اولیه مورداستفاده قرار گرفت؛ اما دیری نپایید که این عنصر، تنها محدود به ساخت خانه‌ها و مساجد نواحی سردسیر و کوهستانی شد. پرسش پژوهش حاضر، علاوه‌بر بررسی سیر تحول تالارهای ستون‌دار، این است که خواستگاه تالارهای ستون‌دار در مساجد چوبی آذربایجان در دوره‌ی اسلامی کجا بوده است؟ با آغاز دوره‌ی صفوی، طبق کتیبه‌های موجود، اکثر مساجد این سبک در شهرها و روستاهای آذربایجان، هم‌زمان با حکومت شاه‌طهماسب اول، ساخته شدند. به‌دلیل کمبود کاوش‌های باستان‌شناسی و نبود کتیبه‌ی تاریخ ساخت در برخی دیگر از مساجد چوبی آذربایجان و ماندگاری کمِ تیرها و ستون‌های چوبی، نمی‌توان در مورد خاستگاه و الگوی اولیه‌ی این مساجد نظر قطعی که موردپذیرش همگی محققین باشد، مطرح کرد. فرضیه‌ی پژوهش حاضر در مورد تاریخ ساخت تالارهای ستون‌دار در معماری بعد از اسلام در ایران به آغاز دوره‌ی صفوی محدود نمی‌شود؛ بلکه طبق مطالعات انجام‌گرفته، یکی از مشخصات بارز معماری سلجوقی در منطقه‌ی آذربایجان، استفاده از تالارهای ستون‌دار چوبی در ساخت مساجد بومی این منطقه بوده است و ساخت آن در مساجد کشورهای آسیای مرکزی، کشمیر و آناتولی در دوره‌های قبل‌تر از صفوی تجربه شده است. شیوه‌ی پژوهش در این مقاله، تاریخی-تفسیری می‌باشد. همچنین در مطالعات تطبیقی با دیگر نمونه‌های معماری، از روش بررسی قیاسی نیز بهره گرفته شده است.
Hypostyle hall has an ancient roots in the history of Iranian architecture. And has been used in various historical periods. Hypostyle hall is used for responding to the need to have collective space and splendor that creates this element through the multiplicity and height of the columns; mainly in formal cultural, or social applications and palaces. The hypostyle hall forms with the start of the Iron Age in the northwest of Iran. The first one was identified at the Hasanlu teppe located in northwest of the Iran. In the Achaemenid period, Hypostyle hall were used in the form of the palaces and apadana. Hypostyle hall, Following the arrival of Islam to Iran, First, it was used to build yard in early mosques, but soon it became confined to the built homes and mosques of the cold regions. At the beginning of the Safavid period and the formation of a unifies state of Shiite religion, according to inscriptions, most wooden hypostyle mosques were built in cities and villages of Azerbaijan at the same time with the government of Shah Tahmasb and one century later hypostyle hall was entered to the palaces of Safavid kings in their capital, Isfahan city. Due to the lack of archaeological excavations and the lack of inscriptions on construction in some other wooden mosques of Azerbaijan, it is not possible to discuss the origin and initial patterns of those mosques, which are all researchers, due to the low durability of beams and wooden columns. This paper in addition to studying the evolution of the hypostyle halls in Iranian architecture, wants to respond to the origin of the formation of Azerbaijan wooden mosques in northwest of the Iran. The method of this paper is historical-interpretation. Also in the comparative studies with other architectural models have been used in comparative method.
(
, 
, 
)
