خلاصة:
ربالنوع پیروزی نزد ایرانیان و اورارتوها در قالب ایزد
بهرام و خدای خالدی
دکترمریم دارا!
جکدده
چکرجهان باستان اهمیت بسیار داشت. گروهی از اقوام به دنبال پیروزی در
نبرد با دشمن و کشورگشایی بودند و گروهی نیز پیروزیهای معنوی یعنی پیروزی خیر
بر شر و خصلتهای نیک در برابر نیروهای درونی شر را مهم میدانستند. اورارتوها در
حدود سده هشتم ق. م از سمت دریاچة وان به شمال غرب ایران نفوذ کردند و در آن
زمان نیز آئین زردشت در ایران از سمت شمال شرق گسترش یافته بود. برای اورارتوها
و زردش تیان نیز پیروزی اهمیت داشت و ربالنوع پیروزی به نام «خالدی» در اورارتو
و «بهرام» نزد زردشتیان پرستش میشد. حال این پرسش مطرح است که این دو چه
شباهتها و تفاوتهایی داشتند؟ و آیا یکی بر دیگری تاثیر گذاشته است؟ همچنین
موضوع پیروزی برای هر یک از این مردم چه مفهومی داشته است؟
Triumph was a significant subject in the antiquity. Some nations were after
the victory in the battles with their enemies and others were interested in the
triumph of the good over evil. The Urartians developed their borders from the
shores of Lake Van to the north west of Iran in about 8th century B.C. The victory
was crucial for Urartians and Zoroastrians. Haldi in Urartu and Bahram
in Iran were worshiped accordingly. It is the aim of this paper to answer the
question of the possibility of their similarities and differences as Triumph Deities
and what was the meaning of triumph for these two nations.
ملخص الجهاز:
نگارنده تلاش دارد در این نوشته ابتدا خویشکاری و آیین های خدای خالدی اورارتویی و ایزد بهرام ایرانی را معرفی کند و سپس شباهتها و تفاوتهای این دو رب النوع پیروزی را بیاورد و نشان دهد که تفاوتهای آن دو بیشتر از شباهتهایشان است .
خالدی خدای جنگ بود و زمانی که یکی از شاهان اورارتو به جنگ میرفت خالدی به او یاری میرســاند و این موضوع در لابه لای سطور بیشتر کتیبه های شاهی اورارتویی نمایان است (٢٠٠٨ ,Salvini؛ دارا، ١٣٩٦).
باید در نظر داشت که خالدی در اولین نوشته های اورارتویی، خدای خدایان و خدای برتر اوراراتوها نبوده است و این مقام را بعدها به دلایل سیاسی کسب کرد (:١٩٩٩ ,Ephal ١٣٣ :٢٠٠٣ ,Fales ;١١٦-١٢١).
حتی اگر پیروز صفت آتش باشــد و نه به معنی آتش ایزد بهرام ، میتوان گمان برد که پیروزی تا چه اندازه در آیین زردشت اهمیت دارد که نام مهم ترین آتش زردشتی شده است .
خالدی با برکت و شــاهی نیز ارتباط داشــت ؛ اما، بهرام چنین نبود و با این که بهرام خدای مهم پیروزی در ایران بود بر روی کتیبه های ساســانیان زردشتی یادی از او به میان نیامده ؛ بلکه او ارزش خود را در میان صفحات کتابهای دینی و مذهبی زردشــتیان حفظ کرده است .
Rome: CNR, Iဧituto Di Studi Sulle Civilta Dell’Egeo e Del Vicino Oriente: 39-60.
Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State (Studies in Ancient Oriental Civilization.