خلاصة:
زهد، فضیلت اخلاقی و از اصول محوری و سرچشمههای تصوف است که خواجه عبدالله انصاری (396-481ق)، عارف مسلمان، در «منازل السائرین» و بحیابنباقودا، عارف یهودی معاصر وی، در «الهدایة الی فرائض القلوب»، آن را از جمله ابواب سلوکی قرار دادهاند. یافتههای این پژوهش که بر پایة مطالعات کتابخانهای و با روش توصیفی ـ تطبیقی، مرتبة زهد را در نزد دو عارف بررسی کرده است، نشان میدهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف زهد، دربارة جایگاه، شرح و تقسیمبندی آن اختلاف دارند. خواجه زهد را در جایگاه شانزدهم از منازل یکصدگانة سلوکی بهسوی توحید قرار داده است؛ حال آنکه ابنباقودا آن را باب نهم از ابواب دهگانه به محبت الهی معرفی کرده است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر نقل و کتاب استوار نموده، در بیان موجز خود، درجات زهد را بر اساس رتبة سالکان، به سه درجة شرعی، اخلاقی و عرفانی تقسیم کرده است؛ ولی بحیا با استفاده از عقل، نقل و کتاب و بهرهگیری از منابع اسلامی، در قالب بیانی مبسوط، با نگاهی اخلاقی و با تاکید بر ملاک اعتدال شرعی، به تبیین و ارزیابی زهد در سالکان پرداخته است.
As a moral virtue and one of the pivotal principles and sources of Sufism, asceticism has been of special interest to Khawaja Abdullah Ansari (396-481 AH), a Muslim mystic, as shown in his book " Waystations of the Travelers " and Bahya ben Joseph ibn Paquda Ansari's contemporary Jewish mystic, as shown in " The Guidance to the Obligatory Duties of the heart". They have included it among the discussions of spiritual journey. The findings of this study which is based on comparative descriptive method show that these two mystics differ about the position, description and classification od asceticism despite sharing views about its definition. Khawaja hold that asceticism is ranked sixteenth the hundred waystations of among the spiritual journey towards the unity of God, while Ibn Baquda sees that it is ranked the ninth among the ten gates to divine love. Khawaja's spiritual journey in founded on the Book and narrations, and the degrees of asceticism according are classified in his brief exposition to the rank of wayfares into three types: lawful, moral, and gnostic, However Ibn Baquda explains and evaluates reason, narration, the book, and Islamic sources, in the form of a detailed explanation, with a moral view and by laying emphasis on the criterion of lawful moderation.
ملخص الجهاز:
خواجه زهد را در جایگاه شانزدهم از منازل یکصدگانة سلوکی بهسوی توحید قرار داده است؛ حال آنکه ابنباقودا آن را باب نهم از ابواب دهگانه به محبت الهی معرفی کرده است.
خواجه که بنیان سلوکی خود را بر نقل و کتاب استوار نموده، در بیان موجز خود، درجات زهد را بر اساس رتبة سالکان، به سه درجة شرعی، اخلاقی و عرفانی تقسیم کرده است؛ ولی بحیا با استفاده از عقل، نقل و کتاب و بهرهگیری از منابع اسلامی، در قالب بیانی مبسوط، با نگاهی اخلاقی و با تأکید بر ملاک اعتدال شرعی، به تبیین و ارزیابی زهد در سالکان پرداخته است.
زهد، خواجه عبدالله انصاری، منازل السائرین، بحیابنباقودا، الهدایة الی فرائض القلوب، عرفان، یهود مقدمه زهد از جمله مفاهیم مهم اخلاقی و عرفانی است که در لغت بهمعنای ترک کردن (فراهیدی، 1410ق، ج4، ص12) و عدم تمایل قلبی به یک چیز (طریحی، 1375، ج3، ص95) آمده است؛ اما این مفهوم در فضاي سلوك و طریقت اسلامی بهمعناي پشت کردن و بیمیلی به عالم فنا و رو کردن به حقیقت بقاست (اسعدی و مطیع، 1392، ص159).
بحیا این گروه دنیاگریز را دورترین دسته از حدّ اعتدال شرعی معرفی نموده، با پشمینهپوشان مخالفت میکند؛ چراکه اینان امر دنیای خود را بهکلی ضایع کردهاند؛ حال آنکه در احکام شریعت یهود، ترک یکبارة دنیا وجود ندارد.
در سوی دیگر، بحیابنباقودا ـ که اساس شریعت یهود را بر عقل، نقل و کتاب الهی وحیشده به پیامبرش قرار داده است (ابنباقودا، 2010، ص19) ـ در این باب نیز به این سه بنیان توجه دارد؛ ضمن آنکه تأثیرپذیری بحیا از میراث عرفانی و روایات اسلامی نیز مشهود است.