خلاصة:
این پژوهش، در پی آن است تا بهجای آنکه اوزان شعر فارسی را بر مبنای قواعد عروضی بررسی کند، بر اساس آنچه فارسیزبانان میخوانند و درک میکنند، بسنجد. شناسایی هجاهای تکیهبر، از حوزۀ زبانشناسی و بررسی ریتمیک، از حوزۀ موسیقی، به این پژوهش کمک کرده است. با این فرضیه که میان قواعد عروضی شعر فارسی و نحوۀ خواندن آن توسط فارسیزبانان، تفاوت وجود دارد، تحقیق آغاز گردید. تعداد پنجاه بیت از شاعران سدة سوم تا پانزدهم هجری در پنجاه وزن گوناگون، گزینش شد. سپس به بیست نفر از کسانی که میتوانستند شعر فارسی را درست بخوانند، داده شد و نتیجة خوانش آنان ضبط گردید. از خوانندگان خواسته شد شعر را موزون بخوانند و با زدن ضربههایی روی میز، تأکیدهای وزن را نشان بدهند؛ چیزی شبیه کفزدن متناوب در جشنها. حدود نهصد فایل صوتی مفید بهدستآمده، پیادهسازی و تحلیل شد و محل تکیههای شعر، به زعم خوانندگان مشخص گردید. سپس نتایج در الگوهایی دستهبندی و الگوی غالب مشخص و بر اساس آن، تقطیع پیشنهادی برای هر وزن ارائه شد. مشخص گردید که فارسیزبانان، مقولهای به نام زحاف آغازین را درک میکنند و به کار میبرند، تفکیک افاعیل عروضی را گاهی متفاوت از عروض سنّتی انجام میدهند، اوزان مختلفالارکان را در الگوهایی تکرارشونده میخوانند و در اوزان دوری، سکوت میانۀ مصراع را دقیقاً به اندازۀ نقرات باقیمانده از زحافات، رعایت میکنند.
This study investigates the rhythm in Persian poetry based on what Persian native speakers read and perceive, not based on current postulated metrical rules. The study has been done from the perspective of rhythm and linguistics (by parsing the stressed syllables). It is hypothesized that there is a difference between current postulated metrical rules of Persian poetry and the way it is read naturally by Persian native speakers. Fifty verses with different metrics from the 3rd to 15th century's poets were chosen based on their frequency of use in Persian poetry. Then they were given to 20 people who could read poetry correctly and they were recorded. Other than briefing and providing a sample, they were asked to tap on the tables rhythmically like what they do in clapping. Around 900 audio files were analyzed and the place of stress in syllables were determined. Some patterns were found through the analysis. Then the major patterns were picked based on their frequency. Based on the prominent pattern, the suggested parsing were proposed. It was indicated that Persian speakers perceive the alteration in verse initial metrics in addition to the alteration in verse final metrics. They do rhythmic parsing differently from the traditional postulated metrics. They keep reading different rhymes in iterative patterns. Therefore, it has been suggested that verses can be parsed based on the number of the short syllables, but not the number of syllables as hypothesized in traditional Persian metrics.
ملخص الجهاز:
٢. بيان مسئله و فرضيه هاي پژوهش پرسش اصلي اين اسـت کـه فارسـيزبانـان چگونـه اوزان مختلـف شـعر فارسـي را درک کرده و آن را به درستي ميخوانند؟ طرز اداي شـعر فارسـي و تکيـه هـاي آن (بـر اساس آنچه فارسيزبانان ميخوانند) چقدر با الگوي عروضي شـعر منطبـق اسـت ؟ چـه الگوي تقطيعي ميتوان يافت که انطباق بيشتري با شـيوة خوانـدن فارسـيزبانـان داشـته باشد؟ شعر فارسي، از لحاظ وزني، از يک سلسله قواعد عروضي دقيق پيروي ميکند؛ ليکن همۀ مردم ، اين قواعد را نميدانند و تنها بخش بسيار کوچکي از آنان با قواعد عروضي آشنا هستند؛ آن هم به درجات گوناگون .
ميزان بندي را در الگوي دوم ميتوان شبيه الگوي نخست در نظر گرفت و تنها تکيه را جابه جا کرد؛ اما ما بدين جهت ميزان بندي را نيز جابه جا کرديم که در موسيقي ايراني معمولا نخستين نواخت هر ميزان ، به صورت طبيعي آکسان دارد؛ مگر آنکه جاي آکسان در ميزان تغيير کرده باشد که آن گاه با علامتي نشان داده ميشود.
٢. قره گزي (١٣٨٨): پايان نامه اي است با عنوان «مباني آواشناختي تعيين وزن شعر فارسي» که در آن از منظر زبان شناسي به قواعد عروضي شعر فارسي نگريسته و تلاش شده است تا توضيحات علمي بر مبناي زبان شناسي براي قواعد عروض و اختيارات شاعر در اين مقوله ارائه شود.
٧. جعفري قمصري (١٣٩٣): پايان نامه اي است با عنوان «الگوريتم تشخيص وزن عروضي شعر فارسي با تکيه بر ويژگيهاي توزيعي آواهاي فارسي» که پژوهشگر بر اساس ١٣٠٠ بيت از اشعار فارسي (حافظ و مولانا) که در ٣١ وزن پرکاربرد سروده شده ، زنجيره اي از هجاهاي کوتاه و بلند را استخراج کرده و الگوريتمي رايانه اي براي تشخيص خودکار وزن شعر، پيشنهاد داده است .