خلاصة:
نهضت تحریم تنباکو در شرایطی بهوقوع پیوست که میان دو قدرت استعماری روس و انگلیس رقابت شدیدی بر سر ایران در جریان بود. انگلیس و روس هرکدام به میزان اهداف و منافعشان با نهضت تحریم تنباکو مرتبط بودند. انگلیس صاحبامتیاز رژی بود و روس که تلاش میکرد بهمنظور محدودسازی نفوذ انگلیس و احیای نفوذ ازدسترفته خود مانع از به نتیجه رسیدن امتیاز رژی شود. این زمینه باعث شده برخی تحلیلگران نقش زیادی برای این رقابت در نهضت تحریم قائل شده، تا جایی که برخی نهضت تحریم را طرح مشخص و از پیشطراحی شده روسها قلمداد میکنند. سوال اصلی تحقیق این است که آیا رقابت روس و انگلیس در ایران به میزانی بوده که بتوان واقعه تحریم تنباکو را محصول آن دانست؟ آیا اساسا نهضت تحریم تنباکو به نحوی که اتفاق افتاد، میتوانست اهداف و منافع روسیه را در تقابل با انگلیس تامین کند. در این مقاله تلاش شده با روش تحلیلی ـ تاریخی و به تکیه بر اسناد و منابع دسته اول، ابتدا کیفیت و کمیت این رقابت موردبررسی قرار گیرد و میزان واقعی نفوذ روسیه مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس با نگاه انتقادی به بررسی دیدگاههایی بپردازد که نهضت تحریم تنباکو را برنامه روسها برای تضعیف انگلیس معرفی میکنند.
وقعت ثورة تحریم التنباک (أو التبغ) فی ظروف کان یحتدم فیها تنافس حاد بشأن ایران بین قوتین استعماریتین وهما روسیا وبریطانیا. فقد کان لکل من بریطانیا وروسیا صلة بثورة تحریم التنباک (أو التبغ) کل وفقا لحجم أهدافه ومصالحه. کان لدی بریطانیا امتیاز «رژی»، فیما کانت روسیا تسعی الی احیاء ما فقدته من نفوذها وتقیید نفوذ بریطانیا ومنعها من جنی نتائج امتیاز رژی. هذه الظروف دفعت بعض المحللین الی تضخیم دور هذا التنافس فی ثورة التحریم، الی الحد الذی جعل البعض یزعم أن ثورة التحریم کانت خطة مبیتة وضعها الروس. السؤال الأساسی لهذا البحث هو هل کان التنافس بین روسیا وبریطانیا فی ایران بالمستوی الذی یدفع الی الاعتقاد بأن ثورة تحریم التنباک جاءت کحصیلة له؟ وأساسا هل کانت تلک الثورة بالشکل الذی وقعت فیه، قادرة علی ضمان تحقیق أهداف ومصالح روسیا فی مواجهة بریطانیا؟ ینصب الاهتمام فی هذا البحث الذی أجری بمنهجیة تحلیلیة ـ وتاریخیة وبالاستناد الی وثائق ومصادر من الطراز الأول، وتناول ابتداء کیفیة هذا التنافس ومداه، والحجم الحقیقی للنفوذ الروسی، وطرحه للتقییم ثم نظر برؤیة الی الطروحات التی تزعم أن ثورة تحریم التنباک کانت عبارة عن مخطط دبره الروس لتحجیم نفوذ بریطانیا.
The tobacco boycott took place at a time when there was fierce competition between the two colonial powers, Russia and Britain, on Iran. Britain and Russia were each linked to the tobacco ban movement to the extent of their goals and interests. Britain had Reggie concessions, and the Russians tried to prevent Reggie concessions in order to limit British influence and restore their lost influence. This has led some analysts to attribute much of this competition to the boycott movement, to the point that some see the boycott as a premeditated plan by the Russians. The main question of the research is whether the competition between Russia and Britain in Iran was such that the tobacco embargo could be considered as a product of it? Could the tobacco boycott movement, as it happened, have served Russia's goals and interests against Britain? In this article, using the analytical-historical method and relying on the origional documents and sources, first the quality and quantity of this competition is examined and the real extent of Russia's influence evaluated and then the views of the sanctions movement are examined critically. Tobacco is introduced by the Russians as a plan to weaken Britain.
ملخص الجهاز:
در این مقاله تلاش شده با روش تحلیلی ـ تاریخی و به تکیه بر اسناد و منابع دسته اول، ابتدا کیفیت و کمیت این رقابت موردبررسی قرار گیرد و میزان واقعی نفوذ روسیه مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس با نگاه انتقادی به بررسی دیدگاههایی بپردازد که نهضت تحریم تنباکو را برنامه روسها برای تضعیف انگلیس معرفی میکنند.
برای نمونه لرد کرزن در کتاب ایران و قضیه ایران، تغییر موازنه قدرت میان روس و انگلیس را در سالهای قبل از نهضت تحریم، مینویسد: روسیه تا حدود زیادی وضعی ممتاز و قدرتی سرشار و ابهت بسیار در دربار ایران برای خود دست و پا کرده است ـ همان مزایای عمدهای که در اوایل این قرن، خاص انگلستان بوده است ـ زیرا که به عقیده من این تحول و انتقال که رقیبان ما حق دارند بر خود از این بابت ببالند در عوض اینکه زمینه مشروعی جهت آزردگی و ملال باشد، وضع و حالی است که سیاست خود ما که از جهت پیریزی و تکوین سست و از بابت نتایج، نکبتبار و نادرست است، سبب واقعی آن بود است.
بنابراین در ادامه ابتدا تا حدی که ممکن است سطح نفوذ انگلیس در دورران نهضت تحریم مشخص میشود و بعد ازآنجاکه تعیین سهم روسیه بستگی به میزان بزرگنمایی و کوچکنمایی انگلیسیها دارد به نقد و بررسی سهم روسها از زبان انگلیسیها پرداخته میشود و در پایان تأثیر این بزرگنمایی بر تاریخنگاری نهضت نشان داده شده و مورد نقد و بررسی قرار میگیرد.