خلاصة:
«نُهمنظر» یکی از روایتهای تعلیمی کمتر شناختهشده و تنها نظیرۀ منثور هفتپیکر نظامی در ادب فارسی است که تا امروز حتّی متن روایت آن نیز تصحیح و منتشر نشده است. گفتار حاضر کوشیده است برای نخستینبار، ضمن نقد بنمایههای داستانی «نُهمنظر»، توصیف نسبتاً جامعی از مشخّصات آن ارائه دهد، بدین منظور این پژوهش بنیادی در دو بخش، نخست منشأ، زمان و محلّ تألیف، راوی، وجه تسمیه، پیرنگ و موضوع، سبک و بیان و نوع ادبی «نُهمنظر» را معرّفی کرده است و در بخش دوم، برای تحلیل کیفی موضوع مقاله، بنمایههای محوری روایت «نُهمنظر» در سه بخش: تأثیرپذیری از شاهنامه، بنمایههای عیاری، شگفتانگیز و غنایی بهروش استقرایی نقد و بررسی شدهاند.
Nuh Manzar is one of the lesser-known educational narratives and the only parody of Nizami’s Haft Peykar in Persian literature that was kept unedited and unpublished till recently. The present article attempts to criticize the fictional motives of Nuh Manzar and propose a rather comprehensive description of its characteristics. This research is basically in two parts. In the first section, the origin, time and place of the compilation, the narrator, reasons for its title, the subject and theme, the style, the expression, and the literary genre are identified. In the second part, for the qualitative analysis of the subject, the main motives of Nuh Manzar are criticized in three parts: influence of Shahnameh, Ayyari, and lyric motives
ملخص الجهاز:
گذشته از هفت پيکر، برخي روايت هاي قديم مانند هزارويک شب هم کـه در قلمـرو ادب فارسي شهرت و اهميت آشکاري دارند، نه تنها تـأثير مسـتقيمي در خلـق محتـواي سندبادنامه ، بختيارنامه و طوطينامه بر جاي گذاشته اند که «نـه منظـر» هـم از ميـراث آن برکنار نمانده است و بايد فقط به صرف آنکه «نه منظر» مشـتمل بـر حکايـاتي اسـت کـه براي به تعويق انداختن مجازات مرگ نقل ميشود، آن را در فهرست آثاري قرار داد کـه در سايۀ نفوذ هزارويک شب پديد آمده است .
با اين همه ، از آنجا که تمام نظيره هاي هفت پيکر منظوم بوده انـد و از طرفـي، شـمار زيادي از ابيات هم وزن پراکندة يک مثنـوي هـم در مـتن داسـتان وجـود دارد، احتمـال ميرود که روايت کنوني «نه منظر» برگردان منثور منظومه اي بـه همـين عنـوان بـوده کـه 179 کاتبي آن را ترتيب داده و نام و مشخصات شاعر «نـه منظـر» را در برگـردان خـود ذکـر نکرده و چون خود کم مايه بوده ، براي آرايش و زينت کلام بخش هايي از منظومه را نقل کرده و حک و اصلاح ذوقي خود را هم بدان ضميمه کرده است .
تأثيرپذيري از شاهنامه با وجود آنکه مضامين حماسي «نـه منظـر» بسـيار کـم رنـگ ، جزئـي و گـذرا هسـتند و نميتوان آن ها را بن مايه در نظر گرفت ؛ اما اين روايت به مانند بيشتر داسـتان هـاي ادب فارسي از نفوذ شاهنامه بر کنار نبوده است و داستان پرداز «نه منظر» تـا جـايي کـه زمينـۀ روايت اجازه داده ، سعي کرده است به اقتضاي سخن از شاهنامۀ فردوسي بهره مند شـود و با يادکرد نام برخي شخصيت ها، موجودات ، مکان ها و رويدادهاي حماسي بر کشـش و جذابيت داستاني بيفزايد و با دست آويز قرار دادن شاهنامه ، مخاطـب «نـه منظـر» را بـا خود همراه کند.