خلاصة:
موضوع مقالۀ حاضر بررسی تصویرهای مار، اژدها و متعلقات آنها در دیوان شمس است که مولانا بهوسیلۀ آنها بسیاری از مفاهیم انتزاعی را برای مخاطبان میشناساند. برای این منظور، ابتدا مطالب مقدماتی با عنوانهای تجربه و تصویر، مفاهیم و تصاویر شعری و نیز تصاویر حیوانی در شعر تبیین شده است. در بخش اصلی پژوهش، رابطۀ 24 مشبه نظیر معشوق، عاشق، انسان، مانع، دوگانگی، جهان، نفسانیات، رنج و بلا، گرفتار بلا، هجران، زبان، امل، سیم و زر، شب، غذا، نومیدی، عنایت حق و... با مشبهبه محدود مار و اژدها همراه با 25 مورد وجهشبه نو از قبیل نابودگری، بیقراری، گزندگی، ممانعت، تعلّق داشتن، دوگانگی، بیتعلّقی، تواضع و تسلیم، زندگی و مرگ، نیرومندی، دونهمّتی، پلیدی، هیجان و آبستنی، حرکت و تلاش و... مجسم و عینی شده است که از حفظ الگوهای عمیق اساطیری، مذهبی و عرفانی مولوی حکایت دارد. از آنجا که تصاویر اژدها و مار در دیوان شمس، حامل و متضمن معانی دوگانۀ مثبت و منفی، سرکشی و تسلیم، لطف و قهر، امید و نومیدی، رنج و خوشی و... است از تجارب والای روح و درونِ پردغدغه و هیجانزدۀ مولانا و نیز کمالنگری، وسعتِ اندیشه، بهرهگیری از تناقضگویی و خوشبینی وی حکایت دارد. خواننده از راه مواجهه با دیدگاه مثبت مولانا نسبت به «مار» برخلاف تجربۀ پیش پاافتاده، متوجه نگرش حکیمانۀ این شاعر بزرگ مبنی بر سودمندی و لازم بودن همۀ موجودات در نظام احسن الهی میشود.
The subject of the present article is to study the images of the snake, dragon and their belongings in the Shams' Sonnets that Mowlavi introduces by these images and many complex concepts. For this purpose, first introductory material has been expressed with the titles of experience and image, the concepts and images of poetry and animal images. In the main part of the research, the relation of twenty four comparisons such as the beloved, lover, human, barrier, duality, world, sensuality, suffering and disaster, trapped, separation, language, wish, silver and gold, night, food, despair and God's attention are embodied with the limited component of the snake and dragon along with twenty five common similarities, such as destruction, fidget, sting, prevention, belongingness, duality, independency, humility and submission, life and death, strength, dignity, filth, excitement and pregnancy, movement and effort, and that it shows the maintaining deep mythological, religious and mystical patterns. Since the images of the dragon and the serpent in the Shams' sonnets, carries the dual meaning of positive and negative, rebellion and submission, grace and Fierce, hope and disappointment, suffering and happy, from the spirit and soulful experiences of excited and stressful of Mowlavi; This matter states the perfectionism, the breadth of thought, the exploitation of his contradictions and optimism. Unlike the banal experience, the reader based on Mowlana's positive view of the snake, understands the wise vision of this great poet, that all creatures are necessary in the best system of God.
ملخص الجهاز:
با توجه به وسعت زبان استعاري مولوي در ديوان شمس و نگاشته نشدن اثـري مسـتقل در زمينۀ تصاوير حيوانات به ويـژه «مـار» و «اژدهـا» در زبـان اسـتعاري مولانـا، صـرف نظـر از آثاري که بيشتر شبيه فرهنگ نمادهـا اسـت و بـا توجـه بـه مغفـول مانـدن بنيـان هـاي تجربـي استعارة «مار» در زبان استعاري مولوي، اجراي اين پژوهش ضروري به نظر ميرسد.
وجه شبه : مانع و گزنده و رنج آور بودن در نمونۀ زير مولانا هرچند دنيا را مانع و خطري براي سالک مـيدانـد، امـا در مصـرع دوم از مخاطب ميخواهد تا خطرات دنيا را در نظام احسن ، پلـي بـه سـوي وصـال بدانـد، بنابراين ، از اين نظر دنيا همچون طاووس زيباست : بران ز پيش جهان را کـه مـار گـنج تواسـت تواش به حسن چو طاووس گير و مـارمگير (غزل ١١٥٣: باب ٥) جهان و حوادث آن در ديدگاه مولوي گاه با اضطراب ، رنـج و خطراتـي همـراه اسـت که در تصوير «ثعبان » آن را واضح تر ميتوان درک کرد: گهــي بنالــد و ناقــه بزايــد از شــکمش عصــا بيفتــد و گيــرد طريــق ثعبــاني (غزل ٣٠٤٧: باب ١ تا ٦) نمونه هاي ديگر در (غزل ١٤٢٢: باب ٤)، (غزل ٢٠٤٠: باب ٤) و (غزل ٢١٤٣: بـاب ٣) بيان شده است .