خلاصة:
«خلق عظیم»، عنوانی است که تنها در حق پیامبر اسلام (ص) در آیه4 سوره نجم آمده است. از دیر باز، در میان عالمان دینی و قرآن پژوهان، اقوال مختلفی پیرامون عنوان مذکور ذکر شده است. مواردی، همچون: دین اسلام، قرآن، آداب قرآنی، اخلاق اجتماعی، مطلق اخلاق، صبر بر حق و سعه بذل در آن، ادب عظیم، دارای مکارم اخلاقی و ... از جمله آنها به شمار میآید. در این میان، یافتههای توجه به اصول و قواعد تفسیری، نشانگر این است که تفسیر مطلق اخلاقی از «خلق عظیم»، در مقایسه با موارد دیگر، همچون دین و قرآن و ادب عظیم صحیحتر به نظر میرسد لکن تفسیر نو و دقیقتر از همه، احتمال اراده اخلاق فردی آن حضرت (غیر قابل توصیف) و مقام «عبودیت» است که حقیقت وجودی ایشان را برای اخذ پیامهای الهی به نمایش میگذارد. در این نوشتار، سعی شده است با شیوه تحلیلی و توصیفی از طریق اقامه ادله مختلف، ادعای فوق طرح و تثبیت گردد.
ملخص الجهاز:
در این میان ، یافته های توجه به اصول و قواعد تفسیری، نشانگر این است که تفسیر مطلق اخلاقی از «خلق عظیم »، در مقایسه با موارد دیگر، همچون دین و قرآن و ادب عظیم صحیحتر به نظر میرسد لکن تفسیر نو و دقیقتر از همه ، احتمال اراده اخلاق فردی آن حضرت (غیر قابل توصیف ) و مقام «عبودیت » است که حقیقت وجودی ایشان را برای اخذ پیام های الهی به نمایش میگذارد.
(قمی، ١٣٦٣: ٣٨٠/٢؛ فرات کوفی، ١٤١٠: ٤٩٥/١) ذکر این نوع روایتها، نشانگر مرتبط بودن خلق عظیم به مسئله مهم ولایت در ادامه نبوت است که همان استعداد دریافت پیام مذکور از ناحیه خداوند برای پیامبر میباشد.
یا اینکه ، نظری به اخلاق اجتماعی ندارد بلکه تنها ناظر به اخلاق فردی پیامبر دارد و آنهم در بخش خاصی از آن دلالت دارد؟ ادله پذیرش مطلق اخلاق در برابر احتمال دین یا قرآن به نظر میرسد که تفسیر خلق عظیم ، به مطلق اخلاق در برابر احتمال دین اسلام یا قرآن قابل قبولتر میباشد؛ (قرشی، ١٣٧٧: ٢٧٩/١١) چرا که هر کدام از آن ، با توجه به نوع معنایی که از آن دو اراده میشود، میتواند موضع متفاوتی را به دنبال خود بیاورد به این معنا که اگر مراد از قران ، آداب قرآنی باشد، میتوان به اخلاق مرتبط دانست و الا نفس قرآن ، از «خلق » مراد باشد، نادرست است .