خلاصة:
بینش و روش در تاریخنگاری محمود حسینی منشی جامی چکیده: محمود حسینی منشی جامی مورخ آغاز سلسله درانیان، با تحریر کتاب مستطاب تاریخ احمد شاهی نقش مهمی در ثبت و ضبط وقایع و رخدادهای تاریخی این دورۀ سرنوشتساز افغانستان ایفا نمود. ارجاعات متعدد و اقتباس از دادههای تاریخی او نشان میدهد که تاریخ احمد شاهی کتابی تاثیرگذار بوده است. مسئله اصلی در پژوهش حاضر، این است که محمود حسینی در اثر خود از چه بینش و روش برخوردار بوده است؟ یافتههای این تحقیق نشان میدهد که این مورخ از شیوهای نظاممند استفاده کرده و از لحاظ روش تاریخنگاری دارای سبکی روان و بیتکلف بوده و نظام فکری خود را بر پایههای سلطنت گرایی، شریعتمداری و مشیّت باوری استوار ساخته است. اثر محمود حسینی هر چند کاستیهایی دارد اما نهایتا تاریخی مفصل و ارزشمند با دادههایی منحصر به فرد است که مورخان بعدی ناگزیر از مراجعه به آن هستند. مشاهدات مستقیم، دقت، تفصیل و جامعیت، کتاب مذکور را از یک تکنگاری شخص محور به تاریخی منطقهای تبدیل ساخته که نواحی گستردهای از شرق ایران تا غرب هند و از امودریا تا دریای عرب را شامل میشود.
Mahmoud Hosseini, Monshi Jami, the historian of the early Durrani dynasty, played
an essential role in recording the historical events of this crucial period in
Afghanistan by writing the book Mustatab Tarikh Ahmad Shahi. Numerous
references and adaptations of his historical data show that Ahmad Shahi's history
was an influential book. The main issue in the present study is what insight and
method Mahmoud Hosseini had in his work. The research findings show that this
historian has used systematic methods and has a fluent and unpretentious style in
terms of historiographical method and has based his intellectual system on the
foundations of monarchism, sharia, and providence. Mahmoud Hosseini's work has
some shortcomings; finally, it is a detailed and valuable history with unique data that
later historians have to refer. Direct observations, accuracy, detail, and
comprehensiveness have transformed the book from a person-centered monograph
to regional historiography spanning vast areas from eastern Iran to western India and
from the Oxus to the Arabian Sea.
ملخص الجهاز:
تاریخ نگری و تاریخ نگاری ، سال ٢٩، شماره ٢٤، پاییز و زمستان ١٣٩٨ / ٦٩ زیست نامه و حیات علمی محمود حسینی در این زمینه به صورت مستقیم تاکنون هیچ اطلاعی در متون مورخان هـم عـصر یـا خلـف وی یافت نشده است ، اما از لابه لای مندرجات کتاب محمود حسینی و نیز اشارات کوتاه خـود وی می توان به داده هایی دست یافت .
به مجلس ببردم و خواندم تمام رساندم به سمـــع شه جم مقام ستــــودند اهــل بلاغت تمام کـــه بودند با شاه دین هم کلام چه خان علوم و چه ادریس خان چه ملا شریف و چه دیگر کسان (همان :٥٣) با اینکه ظاهراً سال ها محمود حسینی در دربار نادرشاه ، همکـار مهـدی اسـترآبادی بـوده و ازطرفی احمدشاه نیز از فرماندهان عالی رتبۀ سپاه نادر بوده ، شناختی بین این دو پیش نیامـده و محمدتقی خان واسطۀ آشنایی آن ها شده است .
و در پایان شعر و پس از این همه مقدمه چینی و صغری و کبری کردن ، هدف اصلی خود را به صورت مشخص بیان می کند: چو این کشف بر خلق شد آشکار ز شــــاه جهـــان خسرو کامکار به روشن ضمیـــــران صافی نژاد از این خرق عادت فـــزود اعتقاد همچنین : در این عصر خاقــان فرمانروا بود بر زمین نایب مصطفی خدایا از این شــاه دنیا و دین بود تا سپهر زمــان و زمین چراغ هدایت فروزنـــده دار دل اهل اسلام تابنــــده دار (همان : ٤٤٥ ) تشبیه کردن : از جمع بندی گزارش های فوق که سعی در صاحب کرامت بودن احمدشاه شده است ، می توان گفت : احمد شاه و تاریخ نویس وی ، اهمیت زیادی به روشن نمـودن ضـمیر و افزایش اعتقاد خواننده ، در راستای اهداف خود داشته اند.