خلاصة:
به منظور مقایسه تأثیر سیاست کاهش برداشت آب از منابع آب زیرزمینی و سیاست افزایش راندمان آبیاری بر روی کسری مخازن آبهای زیرزمینی، میزان تولید، خالص واردات، خالص منافع اجتماعی و درآمد کشاورزان در استان خراسان رضوی، پنج شهرستان شامل: مشهد، سبزوار، نیشابور، تربتجام و تربتحیدریه انتخاب و تأثیر این سیاستها با استفاده از نوعی مدل برنامهریزی ریاضی مثبت (PMP_GME) بررسی گردید. بررسی تأثیر کاهش برداشت آب نشان داد که این سیاست اگرچه میتواند باعث ایجاد تعادل در برداشت آب گردد و مصرف انرژی را تا 25 درصد کاهش دهد اما موجب کاهش تولید محصولات مهمی مانند گندم و افزایش هزینههای اجتماعی بخصوص کاهش درآمد کشاورزان و افزایش واردات میشود. بهطوری که هزینههای اجتماعی را بین 20 تا 43 درصد افزایش داده و هزینه هر متر مکعب آب صرفهجویی شده بین 4540 تا 6360 ریال خواهد بود. جایگزینی سامانههای جدید بجای قدیمی و افزایش راندمان آبیاری در حد پتانسیل بدون افزایش سطح زیر کشت، کسری مخزن را 94 درصد کاهش میدهد. با وجودی که بستن چاههای غیرمجاز از الزامات قانونی است اما اجرای آن نمیتواند موجب ایجاد تعادل در برداشت شود. جهت کسب نتیجه مطلوب لازم است تا ضمن بستن چاههای غیرمجاز نسبت به کاهش تدریجی پروانه چاههای مجاز اقدام نموده و با اعطای تسهیلات و خدمات مشاورهای کشاورزان را در جهت افزایش راندمان یاری نمود.
In order to compare the effect of the policy of reducing water extraction from groundwater resources with the policy of increasing irrigation efficiency, on the deficit of groundwater reservoirs, production, net imports, net social benefits and farmers' income in Khorasan Razavi province, five cities including Mashhad, Sabzevar, Neyshabur, Torbat-e Jam and Torbat-e Heydarieh were selected and the effects of these policies were studied using a positive mathematical programming model (PMP_GME).The study of the effect of reducing water extraction showed that although this policy can balance the water extraction and reduce energy consumption by up to 25%, it reduces the production of important crops such as wheat and increases social costs, in particular, reducing farm incomes and increasing imports. So that it will increase social costs by 20-43 percent, and the cost of each cubic meter of saved water will be between 4540 and 6360 Rials. Replacing new systems instead of old at the potential level without increasing the area under cultivation, will reduce the tank's deficit by 94%. Although the closure of unauthorized wells is a legal requirement, its implementation cannot create balance in the water extraction. In order to achieve the desired result, it is necessary to close the unauthorized wells and reduce water extraction permanently from the wells that have a butterfly. Also by providing bank loans and advisory services, farmers helped to increase irrigation efficiency.
ملخص الجهاز:
نتايج مطالعه مرکز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي نشان داده است که افزايش جمعيت ، افزايش چاه هاي غيرمجاز و افزايش برداشت از چاه در خشکسالي ها و نيز محوريت کشاورزي در معيشت استان خراسان رضوي از چالش هاي مديريت آب در اين استان ٢٢٨ بوده و اصلاح الگوي کشت ، افزايش راندمان توزيع و مصرف آب در سطح مزرعه ، افزايش آگاهي کشاورزان و نظارت دقيق براي جلوگيري از مازاد برداشت از راهکارهاي برون رفت از بحران آب استان است (٢٠٠٩ ,Soleymani and Hajizadeh)؛ اما اجراي سياست هاي مديريت مصرف که جزئي از مديريت تقاضاست و تلاش دارد با افزايش بهره وري ، کاهش تلفات و مصارف غيرضروري اين بحران را مهار کند، لازم است با مشارکت کليه دست اندرکاران و ذي نفعان انجام شود (٢٠١٤ ,Palouj).
طي سال هاي گذشته ، دولت با اعطاي يارانه سعي در توسعه سامانه هاي نوين آبياري و افزايش راندمان آبياري براي مقابله با افزايش مصرف آب داشته ، اما اين سياست نتوانسته است مانع کاهش برداشت آب و ايجاد تعادل در آب هاي زيرزميني شود، به گونه اي که ميزان کاهش سالانه سطح آب هاي زيرزميني کشور به طور متوسط ٠/٤٨- متر است (٢٠١٥ ,Ministry of Energy).
جدول ٨- تأثير اجراي زيرسناريوهاي کاهش برداشت آب از چاه بر درصد توليد و خالص (رجوع شود به تصویر صفحه) مأخذ: يافته هاي پژوهش از آنجا که اثرات اجراي سناريوها بر سطح زير کشت ، توليد و واردات هر کدام از محصولات متفاوت بود، لازم است برآيند آنها بر درآمد و هزينه هاي اجتماعي هر متر مکعب آب صرفه جويي شده بررسي شود.