خلاصة:
قلاع اربابی شهرستان بهار از جمله قلاع دشتی هستند که طی سدههای متأخر اسلامی به دلیل ضعف حکومت مرکزی و هرج و مرج های ناشی از آن، و نیز با هدف اقامت و سکونت خوانین محلی و اطرافیانشان، احداث شدهاند. در ساخت بنای قلعههای منطقه، همچون تمامی قلاع دشتی، تپههای طبیعی و بلندیها به جهت اشراف به مناطق پیرامون و توان دفاعی بهتر، مورد توجه خاص بوده است. یکی از ویژگیهای عمده قلعههای اربابی مورد مطالعه، بهرهگیری متفاوت از سازه برج در بنای قلاع است که در طول زمان از کارکردهای متفاوتی چون سکونت و دیدهبانی برخوردار بودهاند. عمده تزئینات قلاع مورد مطالعه در بخش ارباب نشین بهخصوص در سرستون و پایه ستونهای ایوان و نیز در طرح گچبریهای داخل بنا است که با انواع نقشمایههای گیاهی به صورت طرحهای اسلیمی و ختایی اجرا شدهاند. این بناها با کارکردی به عنوان مراکز حکومتی محلیِ اَمن، در گذشته مورد توجه بودهاند. در این پژوهش، قلاع مذکور با هدف بررسی ساختارهای معماری و تزئینات به کار رفته در آنها و همچنین تحلیل شاخصههای بارز مشترک در میان آنها، مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد. بررسی علت شکلگیری این دسته از بناها و نقش آنها در امنیت منطقه در طول دوران قاجاریه مهمترین مسئلهای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. پژوهش حاضر با رویکرد «میدانی ـ توصیفی ـ تحلیلی»، به تبیین وضعیت این دسته از بناها پرداخته است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش متکی بر مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی است.
The Manor ’s castles in Bahar County are examples of plains castles that during the later centuries of Islam because of the weakness of the central government and chaos caused by the existing power structure in the country and also to stay and settle local tribal chiefs and their people, were built by local rulers. Natural hills and elevations overlooking the surrounding areas and better defensively has been special attention for building castles in the region, like all castles plains. One of the major features of the manor castles of Bahar County is different use of the tower in the castle building, which overtime have different functions such as residence and scout. The main decorations of castles are in the governorchr('39')s seat, especially in the columns and pillars of the porch and also is evident in acrography design inside the building which is executed with a variety vegetable motif and a spiral motifs. These buildings as local government with secure, have drawn attention in the past. In this study, castles with the aim of survey architectural structures and decorative elements used in them and also analysis of typical characteristics common among them, studied and examined. The cause of formation of these structures and their role in regional security during the Qajar period is the most important issue that needs to be answered in this study. Study approach is "explanatory, analytical and field", has discussed the conditions of this category of buildings.
ملخص الجهاز:
تحليل باستان شناختي قلاع اربابي شهرستان بهار (استان همدان ) مريم محمدي ،١ مصطفي رضائي 2 (دريافت : ١٨/ ٠٢/ ١٣٩٥ پذيرش : ٣٠/ ٠١/ ١٣٩٦) چکيده قلعه هاي اربابي شهرستان بهار ازجمله قلعه هاي دشتي هستند که طي سده هاي متأخر اسلامي (از اوايل دورة قاجاريه تا پهلوي اول ) به دليل ضعف حکومت مرکزي و هرج ومرج هاي ناشي از آن و نيز با هدف اقامت و سکونت خان هاي محلي و اطرافيانشان ، احداث شده اند.
علاوه بر آن ، بايد به پژوهش هاي نويني که در سال هاي اخير با رويکرد تخصصيتر (به صورت مجموعه اي و تک نگاري) به بررسي وضعيت منطقه در دورة اسلامي پرداخته اند اشاره کرد؛ ازجمله : «گزارش باستان شناختي قلاع و استحکامات دفاعي شهرستان بهار» (رضائي، ١٣٩٢)؛ «بررسي و تحليل باستان شناختي محوطه هاي استقراري بخش مرکزي شهرستان همدان و شهرستان بهار از آغاز دورة اسلامي تا پايان دورة صفوي» (شعباني، ١٣٩٤)؛ «معرفي و تحليل سفال هاي دوران اسلامي محوطۀ زينوآباد ـ بهار، همدان » (محمدي و شعباني، ١٣٩٥)؛ و «مطالعه تاريخي و باستان شناسي محوطه اسلامي انداجين همدان » (محمدي و رضائي، ١٣٩٩)؛ با اين حال ، تا به امروز در ميان پژوهش هاي صورت گرفته ، اطلاعات جامعي در ارتباط با کارکرد، جزئيات معماري و تزيينات به کاررفته در اين بناها منتشر نشده است .
توصيف وضعيت ١٢١٠ ـ ١٢٤٧ق بن اسکندر السياحه جغرافيايي و اقليمي شهر شيرواني بهار ٩ محمدحسن مراة البلدان ١٢٩٤ ق توصيف قريۀ بهار در عهد ناصري خان بخش سيمين همدان اعتمادالسلطنه معرفي قلعه هاي اربابي شهرستان بهار طي بررسيهاي باستان شناختي صورت گرفته از شهرستان بهار در سال هاي اخير، حدود هشت قلعۀ اربابي قابل مطالعه از نوع قلعه هاي دشتي شناسايي شده است (شکل ٢).