خلاصة:
هدف از نگارش این مقاله بررسی جایگاه و کارکرد مدارس و مدرسان در خراسان بزرگ در دوره تیموری و سنجش انواع ارزشهای اطلاعاتی کتیبههای دوره تیموری است. اهمیت این مقاله از آن روست که کمتر به مسأله مدارس، مدرسان و ارزشهای آموزشی اطلاعاتی کتیبه در دوره تیموری در خراسان بزرگ داشتهاند، پرداخته شده است. روش پژوهش کتابخانهای و آرشیوی است و تلاش شده تا با استفاده از محتوای اسناد، نسخ خطی و منابع دست اول تاریخی بر وزانت محتوای مقاله افزوده شود. مهمترین سوالات این مقاله عبارتست از کارکردهای مدارس دوره تیموری، انتصاب و وظایف مدرسان چگونه بوده است؟ انواع ارزشهای اطلاعاتی کتیبههای دوره تیموری یافتههای چیست؟ پژوهش نشان میدهد که توجه تیموریان به مدرسهسازی خصوصا در هرات باعث شد تا قشر مدرس به عنوان یکی از طبقات اجتماعی نخبه و کارآمد مطرح گردند. حضور مدرسان در عرصههای مختلف اجتماعی، سیاسی، مذهبی و علمی بستر قدرتگیری و تأثیرگذاری آنها را در تحولات مختلف فراهم نموده بود. مدارس این دوره با توجه به نوع اداره و کارکردشان به چهاردسته اصلی تقسیم میشوند که شرایط انتصاب مدرسین و دریافت حقوق آنها تابع نوع مدرسه بوده است. شرایط معیشتی و دریافت حقوق مدرسان با توجه به نوع مدارس، کارکرد آنها و فرامین صادره از دربار تعیین میشد در کنار آن وضعیت معیشتی مدرسان و نحوه دریافت حقوق آنها نیز تابعی از نوع مدارس کارهای جانبی و ارتباطات آنها بوده است که معمولا مطابق شرایط وقفنامه و فرامین صادره از دربار صورت میگرفت. همچنین این دوره دارای انواع کتیبههای مذهبی و تاریخی بوده و محتوای کتیبههای این دوره در مستند سازی عملکرد اقتصادی، اجتماعی و مذهبی شاهان تیموری از اهمیت برخوردارند.
اهداف پژوهش:
1- بررسی کارکرد مجتمعهای آموزشی در دوره تیموری
2- بررسی تطبیقی تمایز و تشابه مجتمعهای آموزشی دوره ایلخانی و تیموری
سوالات پژوهش:
1- مجتمعهای آموزشی بین دوره های ایلخانی و تیموری چه ویژگیهایی داشتهاند؟
2- مجتمعهای آموزشی دردوره تیموری چه کارکرد و ویژگیهایی داشتهاند؟
This paper examines the position and function of professors in the Great Khurasan during the Timurid period of Herat, and by defining various political, social, cultural, religious and scientific functions, it will try to examine the various aspects of impact. The significance of this article is that so far it has not been addressed independently to the problem of professors as one of the most efficient classes that played a significant role in the different events of the Timurid period in Khorasan. The research method is library and archival, and it is tried to add to the content of the article using documents, manuscripts and historical sources. The findings of the research show that Timurid's attention to schooling, especially in Herat, has made the professors class as one of the most elastic and efficient social classes. The presence of instructors in various social, political, religious and scientific fields provided a platform for empowerment and their impact in various developments.
ملخص الجهاز:
کتابهایی که درباره فرهنگ دوره تیموری به نگارش درآمده، به نوعی به مدارس و مدرسان اشارهای داشته است که میتوان به كتاب "پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان"(فراهانيمنفرد، 1382)، "تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره تيموريان و ترکمانان"(میرجعفری، 1375)، "هرات در عهد تيموريان" (مجتبوی، 1389) و "قدرت، سياست و مذهب در عصر تيموريان" (فوربسمنز، 1392) اشاره نمود.
در این دوره علوم دینی مانند دورههای قبل رواج و رونق داشت و اساس آن بحثهای مذهبی و کلامی، مبتنی بر عقاید اهل سنت و جماعت بود(جامی، 1356: 50) همچنين ورود دانشمندان از دیگر مناطق به هرات باعث گسترش علم و ادب شده بود(حافظ ابرو، 1380: 2/ 818).
مدرسه غیاثیه خرگرد نیز از مهمترین مدارس دوره تیموری است که در سال 848ق، بنا شده است و با توجه به جزئیات و اجزای تشکیلدهنده آن، میتوان عنوان مجموعه آموزشی به آن اطلاق کرد.
بررسی مجتمعهای آموزشی دوره تیموری نشان میدهد این مدارس در کنار کاربرد آموزشی و تربیتی محلی برای تربیت مردان سیاسی، محل عبادت و محل سکونت اساتید و دانشجویان نیز بودهاند و این مسئله بر غنای محیطی آنها افزوده است و در جذب علمآموزان اهمیت خاصی داشته است.
برخی از مدارس این دوره نیز توسط وزرا ساخته شده است برای مثال، خواجه غیاثالدَین پیراحمد خوافی، وزیر شاهرخ مدرسهای به نام غیاثیَه در خرگرد ساخت.
از دیگر آثار معماری این دره که دارای کتیبه است میتوان به مدرسه خرگرد در خواف اشاره داشت که در سال 848ق به دست غیاثالدین خوافی وزیر سلطان شاهرخ تیموری ساخته شده است(خزائی، 1388: 69).