خلاصة:
جایگاه و نقش شیخ و راهنما در هر طریقت عرفانی اهمیت ویژهای دارد؛ زیرا سالک در طی طریقت خویش، دائم به راهنماییها و دسـتورهای شیخ نیـاز دارد تا بتـواند هر مقـام و منـزلی را به سلامت سپری کند. این نقش در طریقت کبرویه نیز بسیار بارز است و عارفان این طریقت، اهمیت ویژهای برای آن قائل شدهاند. گفتنی است که در بین عرفا، این سلسله به داشتن گرایشهای شیعی شهرت دارد. نجمالدین کبری سرسلسله این طریقت و شاگردان وی به ویژه مجدالدین بغدادی و نجمالدین رازی، مقامی بس بلند برای شیخ در ولایت باطنی قائلند. مقاله حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی با روش مطالعه کتابخانهای، به بررسی ویژگیها و صفات شیخ در اثر معروف این سه عارف یعنی فوایحالجمال، تحفة البرره و مرصادالعباد پرداخته و آن را با نگاه شیعی مقایسه کرده است. برای این منظور، جایگاه شیخ از سه جنبه شیخ و حق، شیخ و خویش و شیخ و سالک، تجزیه و تحلیل شده است. این بررسی نشان میدهد هر سه عارف، وجود شیخ کامل را در دستگیری سالک و مرید در سلوک الی الله ضروری میدانند؛ زیرا فقدان او در هر مقامی، باعث گمراهی سالک میگردد؛ از دیدگاه، ائمه و عارفان شیعه نیز این امر در هدایت امت و رهروان طریق، اهمیت ویژهای دارد.
ملخص الجهاز:
(بخارايي، 1390، مقدمه) جايگاه و نقش شيخ و مرشد، در آثار شاعران عرفانپيشه نيز بسيار بارز است و اين دسته از شاعران، در نقل بسياري از حکايات و موعظات خويش، به اين نکته اشاره کردهاند؛ براي نمونه، عطار نيشابوري ميگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (مصيبتنامه، آغاز کتاب) يا ميگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (الهينامه، بخش 11، حکايت ديوانه) مـولـوي نـيـز چه در غـزليـات و چه در مـثـنـوي، بارهـا به نقـش و اهـمـيـت شيـخ در دسـتـگيري سالکان اشاره کرده است؛ از جمله: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 1182) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (مثنوي، دفتر دوم، بخش 26) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (دفتر دوم، بخش 32) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان، بخش 112) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (دفتر چهارم، بخش 15) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان، بخش 21) حافظ نيز با اينکه نسبت به شيخ ـ در دايره فکري و منظومه متناقض و دوقطبي خود ـ ديد منفي دارد و براي نمونه ميگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 11) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 47) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 71) امـا وجود پيـر و مرشد و راهنما (که واقعي و به دور از ريا باشد مانند پير خرابات و پير مغان) را در طي طريق ضروري ميداند و براي نمونه ميگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 1) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 448) صائب تبريزي نيز در غزلي با مطلع {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} درباره بهرهگيري دائم از شيخ و مرشد کامل و نياز سالک در همه حال به او ميگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (غزل شماره 37) شـاه نعمـت ا...