خلاصة:
امام علی(ع) جایگاه رفیعی در اندیشههای صوفیان دارد و یکی از نمودهای این جایگاه بلند، بازتاب سخنان ایشان در آثار آنان است. یکی از بزرگان طریقت، شیخ عبدالرزاق کاشانی (ت 650 تا 660ـ۷۳۶ق)، میراثدار طریقۀ سهروردیه و اندیشههای ابنعربی است که ارادت خاص او به اهل بیت(ع)، بهویژه علی(ع)، در نوشتههایش بازتاب یافته است. مسئلۀ اصلی مقاله، یافتن جایگاه امام علی(ع) در رسائل عبدالرزاق و ابعاد اثرپذیری وی از کلام ایشان است. حل این مسئله روشن میکند که در کلام کاشانی مثل دیگر بزرگان طریقت، بین تصوف و سنت امامان شیعه(ع) پیوندی ژرف است. مهمترین نتایج پژوهش چنین است: رسائل کاشانی بسیار از سخنان امام علی(ع) اثر پذیرفته است؛ بیشتر نعتها و اوصاف مربوط به امام(ع) در آثار کاشانی، شبیه کاربرد شیعیان از آنهاست و این نکته حاکی از این است که او یا شیعه است یا سنی دوازدهامامی (آمیختهای از تسنن و تشیع). همچنین مضامین احادیث امام(ع) در این رسائل متنوع است: خداشناسی، سلوک، اهل بیت و امام علی(ع)، حکومت، فتوت و... . رویکرد کاشانی به این احادیث غالباً استنادی و گاه بهصورت تفسیر، ترجمه یا تأویل است. وی گاه احادیث را با تسامح صوفیانه در لفظ، سند و جز آن روایت میکند.
Imam Ali (PBUH) has a great place in Sufi ideology. The reflection of Imam’s words in their works is a manifestation of this high status. One of the great Sufis is Sheikh Abd al-Razzaq Kashani (b. 650-660- d. 736 AH) is the inheritor of the Suhrawardiyah way and Ibn-Arabichr('39')s thoughts, whose special devotion to the Ahl al-Bayt (PBUT), especially Imam Ali, is reflected in his writings. This article struggled to find the place of Imam Ali (PBUH) in the writings of Abdul Razzaq, and the range of Imam’s effect on him. Answers of these questions show that, there is a deep connection between Sufism and the traditions of Shia Imams (PBUT) in the words of Kashani and other prominent figures of Sufi way. The most important findings of this study are as follows. Kashani’s writings are under the influence of Imams words. Most of his praises and descriptions about Imam are like those of Shia’s and therefore he is either Shia or Sunni who believes in twelve Imams (a combination between Sunni and Shia). Theology, demeanor, Ahl al-Bayt and Imam Ali, Governing, generosity, and etc. are some of the contents of Imam’s words in the writings of Abd al-Razzaq. Kashani has usually used these hadiths as citation or sometimes in the form of description, translation or paraphrase. He sometimes cited these hadiths using Sufi laxity.
ملخص الجهاز:
مسئلۀ این تحقیق با توجه به آنچه آمد، یافتن جایگاه امام علی(ع) در رسائل عبدالرزاق و ابعاد اثرپذیری وی در کلام مولای عارفان است و چون متون عرفانی که سرشار از مفاهیم والای قرآنی و معارف اهل بیت(ع) است، بخش گستردهای از میراث معنوی سرزمین ماست، شناخت همهجانبۀ این متون، ضروری مینماید؛ بهویژه آنکه صوفیه با انتساب خرقه به حضرت امیر(ع) خود را میراثدار سنت و کلام ایشان میدانند.
شیخ با تکیه بر معنای این حدیث امام علی(ع) بیدرنگ به یکی از مهمترین بایستههای سلوک یعنی لزوم تخلق به اخلاق الهی میپردازد و کلام خود را به حدیث دیگری از آن حضرت(ع) مستند میکند: «عدل وجود دو صفتاند از صفات الهى كه اتصاف بدان ممكن نبود الا نفسى طاهر زكىّ را كه از ملابس جسمانى و غواشى هیولانى مجرد گشته باشد و از بواعث شیطانى و دواعى نفسانى مبرا شده و از قیود تعلقات جزوى و حظوظ ملاذ حسى خلاص یافته و از هیئات طبعى و صفات بشرى انسلاخ پذیرفته و از لباس اخلاق و نعوت خویش بیرون آمده و درع حصین اخلاق و نعوت حقّ در بر كرده و امتثال امر "تخلّقوا بأخلاق الله" از حضرت صاحب شریعت نموده و به هدایت و توفیق الهى ره بدان برده، كما قال امیرالمؤمنین علیهالسلام: إنّ الله حیی حلیم جواد رحیم دلّنا على أخلاقه و أمرنا بالأخذ به» (همان و با کمی تفاوت: مجلسی، 1403ق: ج74، 274).
گفتار شیخ عبدالرزاق کاشانی سرشار از ارادت و باورمندی او به اهل بیت پیامبر(ص) بهویژه حضرت امیر(ع) است و رنگ و بویی شیعی دارد؛ بر این پایه میتوان قائل به تشیع او شد.