خلاصة:
حکیم ملامحمد فضولی بغدادی یکی از شاعران اندیشمند و عارفان برجسته قرن دهم هجری است که بزرگ ترین سخنور سراسر تاریخ ادبیات آذربایجان به شمار می رود. وی شخصیتی عالم، شاعر و نویسنده ای بود که آثاری را به سه زبان عمده مسلمین یعنی ترکی، فارسی و عربی تصنیف کرده است.فضولی، معاصر شاه اسماعیل صفوی، مجاور و خادم حرم حسینی در کربلای معلا بود و نخستین مقتل نویس به زبان ترکی در تاریخ ادبیات عاشورایی است. او از اندیشمندان شیعی روزگار خود به شمار می آمد و در علوم و معارف عرفانی، قرآنی، فلسفی و کلامی صاحب نظر بود. فضولی ستایشگر فرزانه اهل بیت: بود و آثار ماندگارش در زمینه های مزبور، دلیل این مدعاست. در این نوشتار مختصر ابتدا نگاهی به زندگی و آثار این شاعر بزرگ می اندازیم و سپس آثار عاشورایی او را مرور می کنیم.
یعد الحکیم المل محمد فضولی البغدادی من أبرز الشعراء والمفکرین والعرفاء فی
القرن العاشر للهجرة ویعتبر أکبر خطیب فی تاریخ أدب أذربیجان. کان الحکیم فضولی
عالما، وشاعرا، وکاتبا بارعا وله عدة مؤلفات کتبها باللغات الرئیسیة الثلاثة للمسلمین أی
الترکیة، والفارسیة، والعربیة.
کان فضولی یعاصر الشاه إسماعیل الصفوی ویجاور العتبة الحسینیة فی کربلاء
ویخدمها. یعتبر الحکیم فضولی أول من کتب المقتل باللغة الترکیة فی تاریخ الأدب
العاشورائی، ومفکرا شیعیا فی عصره، وکان من أصحاب الرأی فی العلوم والمعارف
العرفانیة، والقرآنیة، والفلسفیة، والکلامیة. کان فضولی حکیما یمدح أهل البیت علیهم
السلام وتدل مؤلفاته الخالدة فی المجال المذکور علی هذا المدعی.
أما الباحث فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم فیلقی نظرة عابرة إلی حیاة
ومؤلفات هذا الشاعر الکبیر ومن ثم یراجع مؤلفاته العاشورائیة.
Hakim Mullah Muhammad Fizuli Baghdadi was one of the prominent
poets and brilliant mystics of the 10th century A.H. who was the
greatest orator throughout the history of the literature of Azerbaijan.
He was a scholar, a poet and a writer who compiled works in three
major languages of Muslims i.e., Turkish, Persian and Arabic. Fizuli
was living in the era of Shah- Esma’il Safavi, he was the servant
of the holy shrine of Imam Hussein in Karbala and the first maqtal
writer in Turkish in the history of the literature of Ashura. He was
considered a Shiite scholar of his time and had his own views in the
mystical, Qur’anic, philosophical and theological sciences. He was a
learned figure who was parsing Ahl al-Bayt and his enduring works
in these fields are the evident for this claim. In this brief essay, we
will first look at the life and works of this great poet and then review
his works on Ashura.
ملخص الجهاز:
نخستین مقتل نویس به زبان ترکی نگاهی به زندگی و آثار عاشورایی حکیم ملامحمد فضولی بغدادی نویسنده مصطفی قلی زاده علیار چکیده حکیم ملامحمد فضولی بغدادی یکی از شاعران اندیشمند و عارفان برجسته قرن دهم هجری است که بزرگ ترین سخنور سراسر تاریخ ادبیات آذربایجان به شمار می رود.
جایگاه والای فضولی در ادبیات فارسی، ترکی و عربیچنان که گفتیم، حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، عالم، نویسنده و شاعری است که در سه زبان ترکی، فارسی و عربی آثاری ماندگار آفریده است.
نوشته ها و آثار منثور ترکی این متفکر اغلب از شاهکارهای ادب و اندیشه محسوب می شود؛ مثل کتاب حدیقه السُعداء (نخستین مقتل عاشورایی به زبان ترکی) و مقدمه هایی که بر دیوان اشعار ترکی و فارسی اش نوشته است.
نکته بسیار حائز اهمیت در علاقه فضولی به ایران و زبان فارسی این است که او ضمن سرودن قصیده ای غرّا به نام «انیس القلب» در مدح سلطان سلیمان عثمانی، هم به استقبال قصیده شینیه معروف خاقانی رفته و هم خود را ایرانی معرفی کرده است؛ یعنی ایرانی دوره صفویه که مذهب رسمی آن، تشیع بود.
او در اواخر این قصیده می گوید:«انیس القلب» کردم نام این محبوب و می خواهم که هر ساعت دهم در بزم اهل فهم جولانشبه دست پاکبازان امانت پیشه بسپارم فرستم سوی دارالعدلِ روم از مُلک ایرانش(فضولی، ۱۹۶۲، قصیده شماره اول، ص31)ناگفته نماند که گرایش به مطالعه آثار فارسی و ترکی فضولی در ایران در میان اهل ادب در سال های اخیر بیشتر شده و محافل «فضولی خوانی» (خوانش درست و شرح اشعار و آثار این شاعر عارف) برپا می گردد؛ مخصوصاً در ارومیه و نیز در تبریز و تهران.