خلاصة:
با گسترش نظاممند احادیث مجعول و محرَّف در عصر امام رضا(ع)، در موارد فراوان راویان اصالت احادیث را از آن حضرت جویا میشدند. در صورت وقوع جعل و تحریف در روایت، امام به صورت روشمند و با بهرهگیری از معیارها و ملاکهای متقن، محرَّف و مجعول بودن آن را بیان کردهاند. به طور کلی امام دو معیار درونی و بیرونی را در نقد این روایات به کار بستهاند. ایشان نقد درونی را که با دقت در مضمون حدیث صورت میپذیرد، با دو دسته از معیارها: 1. معیارهای درون دینی 2. معیارهای برون دینی انجام دادهاند؛ معیارهای درون دینی را قرآن، روایات و مسلمات دینی و مذهبی و معیارهای برون دینی را عقل و حس و تجربه میتوان دانست. نقد بیرونی که ارزیابی احادیث با استفاده از مراجعی مثل سند، منبع و مأخذ حدیث است، در سیره امام رضا(ع) با نقد راویان تحقق یافته است، ایشان با اشاره به منشأ جعل و تحریف که همان وجود راویان کذاب باشد، احادیث را نقد کردهاند. امام گاه به صورت ترکیبی از چند معیار برای نقد روایات بهره گرفتهاند که در بین معیارهای به کار گرفته از دو معیار روایات و عقل بیش از دیگر معیارها استفاده کردهاند.
With the systematic spread of fabricated and distorted hadiths in the time of Imam Rida (as), in many cases, the narrators sought the authenticity of the hadiths from that Imam. In case of falsification and distortion in the narration, the Imam (as) has methodically and by using reassuring criteria, has expressed its distortion and forgery. In general, the Imam has used two internal and external criteria in the critique of these narrations. He has done the internal critique, which is carefully done in the context of the hadith, with two categories of criteria: intra-religious criteria and extra-religious criteria. The intra-religious criteria are the Qur'an, religious certainties and narrations; and extra-religious criteria can be considered as intellect, sense and experience. External criticism, which is the evaluation of hadiths using references such as narrators of hadith and the source of hadith, has been realized in the life of Imam Rida (as) by criticizing the narrators. He has criticized the hadiths by referring to the source of forgery and distortion, which is the existence of false narrators. Imam (as) sometimes has used a combination of several criteria to critique the narrations, which among the criteria used, he has used the two criteria of "narrations and reason" more than other criteria.
ملخص الجهاز:
حديث «مدبٌر قتل رجلا خطأ» هشـام بـن احمـر گويـد: از امـام رضـا پرسـيدم : حکـم بـرده (اي کـه وعـده داده انـد پـس از مـرگ صاحبـش آزاد شـود) در صورتـي کـه فـردي (آزاد) را غيـر عمـد بـه قتـل رسـاند، چيسـت ؟ امــام فرمودنــد: در ايــن بــاب چــه چيــزي بــراي شــما روايــت شــده اســت ؟ عرضــه داشــتم : سال هشتم ، شماره ٣٠، تابستان ١٣٩٩فصـلنامه علمي فرهنگ رضـوي از امــام صــادق روايــت شــده اســت کــه کامــلا در اختيــار اوليــاي دم قــرار داده مــي شــود و چـون صاحبـش کـه بـدو وعـده آزادي داده بـود، وفـات کـرد، آزاد مي شـود، امـام مي فرمايـد: عجيـب اسـت ، خـون مسـلماني پايمـال مي شـود؟ راوي عرضـه مـي دارد: چنيـن بـراي مـا روايـت شــده اســت ، امــام فرمــود: بــه اشــتباه بــر پــدرم نســبت داده ايــد، کامــلا در اختيــار اوليــاي دم قـرار داده مي شـود، چـون صاحبـش کـه بـدو وعـده آزادي داده بـود، وفـات کـرد، بـه قيمـت خــون بهــا بردگــي ميکند(کلينــي ، ۱٤۰۷ق ، ج۷: ۳۰۷؛ طوســي ، ۱٤۰۷ق ، ج۱۰ : ۱۹۸(.
حديث «إن الله قسم الرؤية و الکلام بين نبيين » همان طورکـه گذشـت امـام رضـا در مواجهـه بـا روايـت رؤيـت الهـي بـا چشـم سـر بـه ابوقـره فرمودنـد: اگـر روايـات مخالـف باشـد بـا قـرآن و اجمـاع مسـلمانان کـه بـر عـدم احاطـه علمـي و ديـدن چشـم هـا و مثليـت خداونـد مبتنـي اسـت ، تکذيـب ميکنم (کلينـي ، ۱٤۰۷ق ، ج۱: ۹٦ ؛ ابن بابويـه ، ۱۳۹۸ق : ۱۱۱-۱۱۲).