بازخوانی انتقادی آرای ژیلیو در اعتبارسنجی تفسیر روایی سدۀ نخست هجری مقالة

آغاز تفسیر از جمله مباحث مهمی است که در تاریخ تفسیر بدان توجه شده‌است. خاورپژوهان هم توجه ویژه‌ای به این مسئله دارند. قسمتی از مقالة «تفسیر در دوران صدر اسلام و سده‌های میانه» اثر ژیلیو، خاورپژوه معاصر، دربارة آغاز تفسیر و اعتبارسنجی آن است. در این اثر، ژیلیو پیشینة تفسیر روایی دورة نخستین را به طور ویژه بررسی کرده‌است. از دیدگاه او، دوران نخستین تفسیر روایی به صورت شفاهی و مکتوب عبارتند از: 1ـ تفسیر پیامبر(ص) که نقطة عزیمت است. 2ـ تفسیر صحابه که دَه تن از آنان جزو مفسران مشهور هستند. 3ـ تفسیر تابعان که مثل دورة صحابه، دَه تن از آنان جزو مفسران مشهورند. 4ـ آغاز نگارش تفسیر که متأخر از سه دورة پیشین است. ژیلیو معتقد است تفسیر سه دورة اول، دورة شفاهی تفسیر بوده که مصادف با سدة نخست هجری است و از نظر کمیت روایات تفسیری و کیفیت طرق آن‌ها اعتبار چندانی ندارد. همچنین، از دیدگاه او، تفسیر دورة چهارم، یعنی دورة کتابت تفسیر روایی، از سدة دوم آغاز می‌شود. از این رو، اعتبار تفسیر روایی از نظر مکتوب بودن نیز ضعیف است. اما بر اساس منابع اسلامی، تفسیر روایی دوران نخستین، برخلاف دیدگاه ژیلیو ویژگی‌های زیر را دارد: 1ـ تفسیر شفاهی که شامل سه دورة اول است، از نظر کمیت روایات، تعداد راویان و طرق روایات، وسیع‌تر و موثق‌تر از آن چیزی است که ژیلیو ادعا میکند. 2ـ زمان شروع تفسیر مکتوب روایی به قبل از سدة دوم، یعنی سدة نخست بازمی‌گردد.

The beginning of interpretation is among the important topics that have been attended in the history of interpretation. Accordingly, the orientalists also have paid special attention to this issue. Part of the article "Interpretation in the early days of Islam and the middle ages" by Gilliot, a contemporary orientalist, is about the interpretation in the early era of Islam and its validation. Gilliot has in particular examined the previous works on the narrative interpretation in the early era of Islam. His main opinions about the narrative interpretation in the early era of Islam are as follows: (1) the Prophet's (s) era is the starting point of the interpretation; (2) during the Companions' era, ten of the Companions were among the famous interpreters; (3) during the Companions of the Companions' era, ten Companions of the Companions were among the famous interpreters; and (4) the writing of the interpretation starts after the three foregoing stages. He deems the first three stages of interpretation – that coincide with the first century AH – as the oral interpretation era, and the fourth stage – that coincides with the second century AH – as the written interpretation era. However, based on the Islamic sources, despite Gilliot's ideas, the early era of narrative interpretation has the following features: (1) the oral interpretation that entails the first three stages is wider than what has been claimed by Gilliot concerning the number of narrations, the number of narrators, and the validity of the narrations and (2) the beginning of the written narrative interpretation goes back to the time before the second century AH, i.e. the first century AH.

(174 با آنکه بررسي پيشينۀ تفسير روايي به عنوان باسابقه ترين روش تفسير قرآن ، فارغ از اينکه ديگران چه ديدگاهي در اين زمينه دارند، به خودي خود مهم است ، ولي خاورپژوهاني مثل ژيليو دربارة اعتبار تفسير روايي سدة نخست ، به ويژه در حوزة مکتوب ، مناقشاتي را مطرح کرده اند که اهميت بررسي آن را مضاعف مي کند. ک؛ سيوطي، ١٣٨٠، ج ٤: ١٩٦)، در فهرست مفسران قرار داده است : چهار خليفۀ نخست مسلمانان که امام علي (ع ) در رأس آن ها قرار دارد، سپس ابن مسعود، ابن عباس ، أبيبن کعب ، زيدبن ثابت ، ابوموسياشعري و عبدالله بن زبير (-١٠٢ :٢٠٠٦-٢٠٠١ ,Gilliot . در اين مدت کوتاه ، کتاب ها و نيز پايان نامه هايي با عنوان روايات تفسيريامام علي (ع ) نگاشته شده ، يا در دست تدوين است که بالغ بر پنج هزار (٥٠٠٠) روايت تفسيري را از منابع روايي گردآورده اند. ذهبي و آيت الله معرفت نيز تنها چهار نفر از صحابه را مفسّر ممتاز ميداند که کسي در علم مانند آن ها نبوده است و آنان عبارتند از: عليبن أبيطالب (ع )، ابن عباس ، عبدالله بن مسعود و اّبيبن کعب (ر. محمدبن کعب از امام عليبن أبيطالب (ع )، ابن مسعود، ابن عباس و برخي ديگر روايت نقل کرده است و نيز کتابي در تفسير داشت . اخيراً انتشارات الهادي، در کتابي با عنوان تفسير القرآن الکريم لأ بي حمزه ثابت بن دينار الثمالي با تحقيق عبدالرزاق محمدحسين حرزالدّين ، روايات ابوحمزه ثمالي را جمع آوري کرده که حدود ٣٨٠ روايت از اهل سنت است (ر.