خلاصة:
گذار از مراتب برای رسیدن به کمال غایی همیشه در فرهنگ مسلمانان مورد توجه بوده است. در معماری برای تداعی مفهوم گذار از جهان خاکی به جهان معنوی سلسله مراتب در نظر گرفته شده است. مسجد به عنوان مکانی برای اتصال جهان خاکی و ماوراء آن آمادگی فرد را برای گذار مرحله به مرحله محقق می کند. هدف اصلی این تحقیق دستیابی به سیر تحول و تغییرات فرم کالبدی در رعایت اصل سلسله مراتب که تاکید بر حفظ حریم و محرمیت دارد نیز با تمهیداتی معمارانه در ورود به بناها داشته است. بدین ترتیب می توان گفت محرمیت و درونگرایی در سلسله مراتب ورود به مساجد معماری اسامی ایران هریک جلوه هایی از سبک، سنت، مذهب، سیاست یا تلفیقی از آن ها را به نمایش گذاشته است. یافته های تحقیق نشان می دهند که اصل سلسله مراتب، اصولی اساسی در نظام هستی است. روش تحقیق بر اساس گردآوری داده ها به صورت تفسیری- تاریخی بوده است و نیز روند پژوهش بر این اساس، به صورت کتابخانه ای و گرداوری اسناد تاریخی صورت پذیرفته است. در این مقاله سعی شده تا با ارائه تعریفی از سلسله مراتب و عوامل موثر بر آن و به ارتباط و تاثیر سلسله مراتب و محرمیت و درو نگرایی اشاره کنیم و در انتها به سازمان فضایی- کالبدی معماری مساجد بپردازیم.
ملخص الجهاز:
هدف اصلی این تحقیق دستیابی به سیر تحول و تغییرات فرم کالبدی در رعایت اصل سلسلهمراتب که تأکید بر حفظ حریم و محرمیت دارد نیز با تمهیداتی معمارانه در ورود به بناها داشته است.
سلسلهمراتب حقوقی را عرف جامعه مشخص میکند و در آن نیاز به جداسازی کامل فضاها از یکدیگر نیست مانند دیوار کوتاهی که بر روی حیاط کشیده میشود تا مرز موجود به همه اعلام شود، اما ارتباطات صوتی و بصری به قوت خود باقی میماند و فضای کلی مشترک است، این نوع از سلسلهمراتب ایجاد شده در محیط تمایل به برونگرایی نیز دارد.
سردر ورودی مساجد نیز بهعنوان یکی از قسمتهای اصلی بنا که همواره مورد توجه هنرمندان و معماران بوده و بیشترین تأثیر از این جهانبینی را میبیند، میتواند زمینه مناسبی برای جلوه پیدا کردن این اصل بهصورت کالبدی باشد، چه در باب تذکر به مؤمن و چه در باب عملکرد نمادینی که مؤمن در آن برای رسیدن به حق باید مراتبی را طی کند؛ بنابراین طی مراتب از لحظه ورود به مسجد تا حضور در صحن به دلیل تأثیرگذاری اصل سلسلهمراتب بهعنوان محتوای ارزشی در شکل کالبدی ورودی مساجد است.
هدف رعایت اصل سلسلهمراتب در ورودی مساجد که بهترین زمینه برای تجلی این اصل است، تذکر به مؤمن در باب اصل آفرینش و جایگاه خود و رابطهاش با خدا و همچنین در جهت پاسخگویی به یک نیاز اساسی در فرهنگ اعتقادی و دینی ایرانیان مسلمان یعنی حفظ حریم و حجاب داخل مسجد از بیرون است.