خلاصة:
«سردوک» ها در زمره مواد فرهنگی موردتوجه و نیاز اصلی جوامع رمه دار و نیمه یکجانشین و ازجمله آثاری هستند که ارتباط مستقیم با الگوی معیشت و تولیدات داخلی درونزای البسه و الیاف جوامع اولیه دارد که در تحلیل یافته های محوطه های باستان شناسی تفسیر می شوند. محوطه پشت فرودگاه دشت ملایر نیز از این خصیصه مستثنی نبوده و با تعداد ۱۲۳ سردوک به دست آمده در بین یافته های کاوش باستان شناختی آن ازلحاظ گونه و فراوانی، حضور چشمگیری دارند؛ سردوک های این محوطه را می توان در دو گروه محدب و مخروطی تقسیم کرد که هر گروه به دو زیرشاخه منقوش و ساده، و از نظر کیفیت ساخت نیز در دو گروه متوسط و خشن، قابل تفکیک و گونه شناسی هستند. تمامی سردوک ها از جنس گل پخته (سفالی) با آمیزه گیاهی و در اندازه مختلف ساخته شده است؛ برخی از سردوک ها داری نقوش گود هستند که به واسطه وسیله ای نوک تیز ایجاد شده است. هدف این پژوهش در وهله اول، گونه شناسی و مطالعه سردوک ها، و در وهله دوم، تحلیل الگوی معیشت وابسته به تولید منسوجات تپه پشت فرودگاه خواهد بود. باتوجه به تعداد قابل توجه سردوک های تپه پشت فرودگاه و کاربرد آن در تولید نخ و پارچه می تواند با تحلیل آن بر الیاف تولید شده و چگونگی سازماندهی این تولید، کمک شایان نماید. روش پژوهش حاضر، مبتنی بر مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش هاست: سردوک های مکشوف تپه پشت فرودگاه از چه گونه و فرم هایی تشکیل شده و باتوجه به نوع فرم و اندازه ها در تولید چه نوع نخ هایی مورد استفاده بوده است؟ با توجه به نوع نیمه یکجانشینی جوامع تپه پشت فرودگاه و فراوانی سردوک ها، تولید منسوجات در این محوطه برای مصارف محلی و داخلی و یا برونزا و دادوستد فرامنطقه ای بوده است؟ باتوجه به نوع استقرار نیمه یکجانشین و کوچ رویی و شیوه تولید اقتصادی متکی بر گله داری جوامع اولیه زاگرس مرکزی و نیز مشخصا محوطه تپه پشت فرودگاه، به نظر می رسد باتوجه به تنوع سردوک های این محوطه در نوع مواد، کیفیت ساخت، فرم و اندازه گونه ها، عمدتا این سردوک ها در الیاف پشم برای مصارف محلی و دادوستد فرامنطقه ای در تامین نیازهای اولیه بوده است.
ملخص الجهاز:
روش پژوهش حاضر، مبتنیبر مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسشهاست: سردوکهای مکشوف تپۀ پشتفرودگاه از چه گونه و فرمهایی تشکیل شده و باتوجه به نوع فرم و اندازهها در تولید چهنوع نخهایی مورد استفاده بوده است؟ با توجه به نوع نیمهیکجانشینی جوامع تپۀ پشتفرودگاه و فراوانی سردوکها، تولید منسوجات در این محوطه برای مصارف محلی و داخلی و یا برونزا و دادوستد فرامنطقهای بوده است؟ باتوجه به نوع استقرار نیمهیکجانشین و کوچرویی و شیوۀ تولید اقتصادی متکیبر گلّهداری جوامع اولیۀ زاگرسمرکزی و نیز مشخصاً محوطۀ تپهپشتفرودگاه، بهنظر میرسد براساس تنوع سردوکهای این محوطه در نوع مواد، کیفیت ساخت، فرم و اندازۀ گونهها، عمدتاً این سردوکها در الیاف پشم برای مصارف محلی و دادوستد فرامنطقهای در تأمین نیازهای اولیه بوده است .
بنابر آنچه توصیف شد، «سردوک»ها در زمرۀ مواد فرهنگی موردتوجه و نیاز اصلی جوامع رمهدار و نیمهیکجانشین و ازجمله آثاری هستند که ارتباط مستقیم با الگوی معیشت و تولیدات داخلی درونزای البسه و الیاف جوامع اولیه دارند که در تحلیل محوطههای باستانشناسی تفسیر میشوند؛ محوطۀ پشتفرودگاه دشت ملایر نیز از این گزینه مستثنی نبوده و با تعداد 123 سردوک (سالم و شکسته) بهدستآمده در بین یافتههای کاوش باستانشناختی آن از لحاظ گونه و فراوانی، حضور چشمگیری دارند که جامعۀ آماری و هدف مطالعاتی این پژوهش را به خود اختصاص داده است که در ادامه به تحلیل و تفسیر آن پرداخته خواهد شد.
هدف اصلی این جستار، مطالعه و بررسی الگوی معیشتی جوامع حاضر در ادوار مختلفی نوسنگی جدید و مسوسنگ تپۀ پشتفرودگاه مبتنیبر گونهشناسی و کارکرد سردوکهای مکشوف از کاوش باستانشناختی این محوطه خواهد بود؛ تحقیق ارائهشده، قصد اشاره به نتایج طبقهبندی اطلاعات، قابلمقایسۀ سردوکها ازطریق مطالعات تولید الیاف با استفاده از سردوکهای نخریسی و دیگر اطلاعات موجود با تمرکز بر نخریسی پشم دارد که براساس شواهد جانوری و حتی جوامع کوچرو معاصر بهطور وسیع مورد استفاده قرار میگیرد.