خلاصة:
یکی از بنیادی ترین مباحث در مطالعات دینی، مبحث ادیان ابتدایی است. پژوهش درباره ادیان ابتدایی از سده نوزدهم میلادی آغاز شد. رشته ای که مطالعه در این زمینه را عهده دار شد «انسان شناسی» و سپس «انسان شناسی دین» نام گرفت. این رشته به تدریج از مساله «خاستگاه» فراتر رفت و برای شناخت دین و ریشه های آن به مطالعه فرهنگ جوامع روی آورد و از آنجاکه نمادها مهم ترین اجزاء فرهنگ هر جامعه را تشکیل می دهند، شناخت نمادهای هر فرهنگی لازمه شناخت فرهنگ و دین آن جامعه است. این مقاله می کوشد انسان شناسی نمادین تصورات و باورهای کهن اقوام ترکمن را که در باورها و آیین های شمنی این اقوام می گنجد، مورد پژوهش قرار دهد. باورهای شمنی از اعتقادات و باورهای کهن و پیشین اقوام ترکمن است. در بین ترکمن ها آیین شمنیسم شیوه درمانی است که مبتنی بر باورهای کهن قومی همچنان روح پنداری مرسومی است که به تدریج با باورهای دینی آمیخته شده اند و نمادهایی از آیین های شمنی با آمیختگی های دینی تا به امروز به حیات خویش ادامه داده اند. هدف اصلی این پژوهش بررسی مفاهیم بنیادین نمادهایی است که از باورها، آیین ها و مناسک شمنی اقوام ترکمن که از ادیان ابتدایی آن ها نشات یافته است. پرسش های اساسی پژوهش عبارتنداز: شمن ها به عنوان بخشی از درمان گران بومی جامعه از نظام اعتقادی کهن مردم ترکمن، چه تصویری را بازتاب می دهند؟ عناصر نمادین شفابخش در آیین شمنیسم اقوام ترکمن کدام اند؟ نظام اعتقادی مردم ترکمن و خاستگاه های فرهنگی-بومی آن ها در ارتباط با باورهای شمنی چگونه تببین می شوند؟ اطلاعات و یافته ها با روش میدانی و مشاهده مستقیم مردم شناسانه مبتنی بر رویکرد قوم باستان شناسی به همراه استفاده از منابع موثق کتابخانه ای، گردآوری شده اند. یافته های اصلی پژوهش به پایه نمادها و نشانه های شمنیسم، به عنوان باورها و آیین های کهن اقوام ترکمن استوار است. پری خوان ها (پر خوان) در بین اقوام ترکمن به عنوان اصلی ترین و آخرین بازمانده شمن ها به شمار می روند. هریک از پری خوان ها لشکری از اجنه را در اختیار و فرمان خود دارند. در این پژوهش سعی خواهد شد به پرسش های اساسی مانند عناصر کلیدی نمادین در آیین شمنیسم، جایگاه شمن باوری در نظام اعتقادی ترکمن ها و خاستگاه های تاریخی-فرهنگی آیین شمنیسم در فرهنگ اقوام ترکمن پاسخ دهد.
ملخص الجهاز:
پرسشهای اساسی پژوهش عبارتنداز: شمنها بهعنوان بخشی از درمانگران بومی جامعه از نظام اعتقادی کهن مردم ترکمن، چه تصویری را بازتاب میدهند؟ عناصر نمادین شفابخش در آئین شمنیسم اقوام ترکمن کداماند؟ نظام اعتقادی مردم ترکمن و خاستگاههای فرهنگی-بومی آنها در ارتباط با باورهای شمنی چگونه تببین میشوند؟ اطلاعات و یافتهها با روش میدانی و مشاهدۀ مستقیم مردمشناسانۀ مبتنیبر رویکرد قومباستانشناسی بههمراه استفاده از منابع موثق کتابخانهای، گردآوری شدهاند.
ولی آنچه بیش از همه دقیق و صحیح بهنظر میرسد، -کسی است که با اعمال خود لشکری از اجنه و پری را در اختیار و فرمان خود قرار میدهد-؛ هرچند بیشتر منابع تاریخی و مورخین، پریخوانی را بازماندۀ «آئین شمنیسم» میدانند، اما آنچه وجود چنین ارتباطی را میتواند بهطریق عملی موردتأیید قرار دهد، نشانهها و یا نمادهایی است که تاکنون برای شمنیسم شناخته شدهاند و از مهمترینِ آنها میتوان به «آتش»، «خلسۀ ارتباط با ارواح» و «شکار» اشاره کرد.
پرسشهای اساسی پژوهش: شمنها بهعنوان بخشی از درمانگران بومی جامعه از نظام اعتقادی کهن مردم ترکمن، چه تصویری را بازتاب میدهند؟ عناصر نمادین شفابخش در آئین شمنیسم اقوام ترکمن کداماند؟ نظام اعتقادی مردم ترکمن و خاستگاههای فرهنگی-بومی آنها در ارتباط با باورهای شمنی چگونه تببین میشوند؟ روش پژوهش: پژوهش حاضر برپایۀ روش مردمشناسی با رویکرد قومباستانشناسانه (مردمنگاری) است.
همین اصطلاحات در مطالعۀ تاریخی مذهبی اقوام و ملل «متمدن» بهکار رفته است؛ مانند بحثهایی دربارۀ شمنیسم هندی، ایرانی، چینی و حتی بابلی که باتوجه به عناصر ابتدایی آنها که در ادیان و مذاهب مشابه تأیید میشوند، مطرح بوده است و به دلایل بسیار، این خطوط و آشفتگی تنها میتواند مانع از هرگونه درک یا شناخت درست پدیدۀ شمنی شود (Bosworth, 2003: 89).