خلاصة:
از آغاز نهضت مشروطه، بابیها (ازلیها) و بهاییها در رشت حضور داشتند و فعالیتهای مخربی انجام دادند. فعالیت این جریانها در دوران استبداد صغیر، در گیلان به اوج خود رسید. آنها تحت مدیریت جریان غربگرا فعالیت میکردند و در فتح رشت، قزوین و تهران حضور داشتند. بخش مهمی از فعالیت آنها فعالیت تروریستی بود که در رشت، تاثیرهای مهمی گذاشت و شخصیتی چون حاج ملامحمد خمامی، از رهبران جریان شریعتخواهی ایران، و چند مجتهد دیگر ترور شدند و به شهادت رسیدند.
ملخص الجهاز:
سپهدار تنکابني هم ، در نتيجه مخالفت مجتهدُ خمامي با او عزل شد )شهبازي ، ١٣٨٢: ٥٩-٥٣( )فاضل مازندراني ، ١٣٢: ٧٦٦-٧٦٠( )سليماني اردکاني ، ؟: ٥٠٢-٤٩٤( )عميدال طباء همداني ، ١٣٤٥: تمامي صفحات ( )عبداللهي ، ١٣٩٣: ١٠١-٩٢( در آخرين روزهاي سال ١٣٢١ق ، ملک المتکلمين اصفهاني ، واعظ معروف به گرايش هاي ازلي ، به قصد سفر به قفقاز وارد رشت شد و مدت دو ماه در اين شهر ماند.
افراد مهمي که در اين مدت به رشت آمدند، عبارتند از: ميرزا علي محمد تربيت ، شيخ مهدي نوري )پسر شيخ فضل ال نوري(، يپرم خان ارمني، پانوف بلغاري، محمدامين رسول زاده ، علي خان سال ر فاتح کجوري ، موسي خان ميرپنج نظم السلطنه )برادر حکيم الملک (، مير عبدالرزاق حکّاک ، ٩٥ حاج احمد نقاش تبريزي ، سيدعبدالرحيم خلخالي ، سيديعقوب انوار شيرازي ، حاجي علي عسگر تبريزي ، ميرزا حسن رشديه ، سيدحسن کاشاني )مدير روزنامه حبل المتين تهران (، شيخ محسن نجم آبادي )با نام مستعار ميرزا علي ( و غل محسين تهراني .
ابوالفتح زاده اندکي پيش از تصرف رشت ، به آنجا رفت و تا زمان فتح تهران در زمره مشروطه خواهان گيل ني زير نظر ميرزا کريم خان رشتي قرار داشت .
بعد از ماجراي تصرف رشت ، علي عسگر در ميان نيروهاي رشتي که عازم فتح تهران شدند، در کنار منشي زاده حضور داشت ، در »صورت مخارج کميسيون جنگ «، نامش در ضمن افراد »دسته ميرزا ابراهيم خان [منشي زاده ]« درج شده و جلوي نام »علي عسگر«، ٦ ١٠١ تومان به عنوان مخارج وي ذکر شده است )رابينو، ١٣٦٨: ٣٠٢، ٣٠٩(.