خلاصة:
وقوع جمهوری اسلامی در ایران، فرصت ویژه‌ای برای کنشگری فرهنگی مبتنی بر آموزه‌های اسلام و نگاه ضدامپریالیستی به زنان بخشید. این امر عامل توانمندسازی جریان‌های مدنی زنان نیز بوده است. یکی از این جریان‌ها که در ادبیات بین‌الملل با عنوان فمینیسم اسلامی شناخته می‌شود، مدعی بازتفسیر ادبیات دینی مبتنی بر مفهوم مدرن برابری جنسیتی است. تدوین قوانین و تکوین هنجارهای اجتماعی، از جمله روابط زن و مرد در عرصة خانواده و اجتماع مبتنی بر قواعد اسلامی پس از انقلاب اسلامی، به‌زعم فمینیست‌های اسلامی جایگاه فرودستی برای زنان ایجاد کرده است و آن‌ها از همان مجاری دینی خواستار بازتعریف برخی قوانین و هنجارهای فرهنگی هستند. مقالة حاضر با بررسی منابع متعدد دانشگاهی و مطبوعاتی که گفتمان فمینیسم اسلامی را برساخته است، دال‌های مرکزی این گفتمان را در مواجهه با جمهوری اسلامی در ایران بیان کرده است. در اینجا، فمینیسم اسلامی بر مبنای نظریة مارگات بدران تعریف شده است و با استفاده از رویکرد لاکلا و موف در تحلیل گفتمان انتقادی دال‌های مرکزی بازشناسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، نقد رویکرد جمهوری اسلامی به تقلیل هویت زنانه به خانواده و اجتماع، تأکید بر برابری ارزشی زن و مرد برای دستیابی به تشابه حقوقی، توقف قانون‌گذاری نابرابر میان زنان و مردان مبتنی بر تفاسیر دینی و توسعة مشارکت زنان در جامعه مدنی از جمله موارد انتقاد فمینیسم اسلامی به جمهوری اسلامی است.
Introduction: The historic revival of the political Islam late 1970s and the establishment of the Islamic Republic in Iran as an unprecedented form of government has attracted many international scholars for four decades. From the very beginning of this socio-political transition in Iran, the status of women and their rights and empowerment have been of high priority under an Islamic government. The Islamic Republic has become an enabling force to bring an exceptional opportunity for Iranian women to acknowledge their position in individual and social capacities. Simultaneously, the definition of womanhood and women’s social mission and role taking has changed a lot based on new Islamic cultural values and laws in the Islamic Republic. In parallel, some new and different interpretations came to surface in particular during Mohammad Khatami’s presidency and under the title of dynamic jurisprudence was giving way to Islamic feminism. Islamic feminists claim to re-interpret Quran and the Prophet’s Sunnah in terms of modern gender equality and women’s socio-political participation. However, “Islamic” and “feminism” sounds paradoxical to many critics, “Islamic feminism” is a named phenomenon and a theorized body of knowledge that got its climax in 1990s as it sounds to remain significant in the 21st century. Method: The present study is an attempt to seize the focal discursive nodes of Islamic feminism regarding both academic and journalistic literature with acknowledging the fact that many of the current Islamic feminists are not even located in Iran as they produce and publish such knowledge in European and American universities. The present study, thus, addresses various academic and journalistic publications to unveil the focal nodes that constructs the discourse of Islamic feminism in Iran. It has covered a vast literature including 40 articles, book chapters and books in the Islamic feminism genre to unveil its discursive construction in Iran. It employs Laclau and Mouffe’s approach to critical discourse analysis: it finds the most frequent concepts that imply the re-reading of Islam in terms of gender equality and women’s rights and empowerment. Results and discussion: The study indicates that Islamic feminism that has developed in response to the political Islam discursively focuses on four major themes, including a) criticizing the Islamic Republic for reductionism in women’s identity into the domestic and communal roles, b) emphasis on human dignity to achieve the legal equality, c) demand on halting gender-based discriminatory legislature, and finally, d) fostering women’s participation in civil society. Conclusion: To provide a compatible version of Islam with women’s modern needs and wishes is a dilemma with which many Muslim scholars and activists are faced. Islamic feminists in Iran challenge the pervasive narrative of womanhood post Revolution since they believe it has undermined women’s position as individuals and reinforced men’s power and control over women. Studies such as the present one paves the way for a vigorous dialogue between Islam and modernity in the field of gender. It draws the complex status of modern Muslim women in border thinking between Islam and modernity.
ملخص الجهاز:
نتايج پژوهش نشان ميدهد، نقد رويکرد جمهوري اسلامي به تقليل هويت زنانه به خانواده و اجتماع ، تأکيد بر برابري ارزشي زن و مرد براي دستيابي به تشابه حقوقي، توقف قانون گذاري نابرابر ميان زنان و مردان مبتني بر تفاسير ديني و توسعۀ مشارکت زنان در جامعه مدني از جمله موارد انتقاد فمينيسم اسلامي به جمهوري اسلامي است .
اين تناقض يا سردرگمي از آن حيث ايجاد ميشود که اين منتقدان اسلام را يک فراروايت در ابعاد فردي و اجتماعي زندگي مسلمين درنظر ميگيرند؛ درحاليکه حاميان گفتمان فمينيسم اسلامي، مدرنيته و به تبع آن برابري مطلق جنسيتي و رهبري زنان را فراروايتي درنظر ميگيرند که به خوانش هاي ديني نيز قابل تعميم است ؛ بنابراين نظريه پردازان و فعالان اجتماعي بسياري از دو سر طيف معتقدند، حکومت اسلامي يا کاملا سکولار، بدون هيچ تفاوت و تقابلي ميتواند حامي فمينيسم اسلامي باشد، چنانکه اين امر در بخش ملاحظات نظري و روشي نيز به تفصيل بيان شده است .
همچنين ايران به عنوان تنها کشور اسلامي که توانسته است با پيروزي انقلاب به تأسيس يک نظام سياسي بيبديل مانند جمهوري اسلامي دست يابد، بيشک از موضع حقوق شهروندي زنان ، از سوي پرسشگران بين المللي، اعم از علاقه مندان به آن يا مخالفان آن ، بررسي ميشود و بخشي از اين مطالبات تحت لواي نظري و مدني فمينيست هاي اسلامي مطرح و تفسير ميشود.
پيشينۀ نظري و تجربي فمينيسم اسلامي در ايران فمينيسم اسلامي به عنوان يک مکتب فکري در حال تکوين ، تلاشي است براي بازخواني و بازتفسير منابع اسلامي از جمله آيات قرآن ، احاديث و سنت پيامبر (ص )، مبتني بر ارزش هاي مدرن و هنجارهاي جهاني اعم از برابري جنسيتي و توانمندسازي اجتماعي-سياسي زنان (ودود، ١٩٩٩؛ بدران ، ٢٠١٣).
(
, 
, 
)
