خلاصة:
در طول فرآیند تولید، عوامل مختلف انسانی و غیر انسانی دخالت داشته و بدون وجود آنها، شکلگیری و به ثمر نشستن تلاشهایی که در این راستا انجام میگیرد، ممکن نخواهد بود؛ اما مسئلة قابل توجّهی که در این زمینه وجود دارد، میزان اختصاص سود عملیات تولید به هر یک از این عوامل است. در آثار فقهای مذهب تشیع و همچنین در لسان اصحاب اقتصاد، نظرات متفاوت و یا متناقضی در مورد مشارکت یا عدم مشارکت ابزار تولید در سود محصول یافت میگردد که هرکدام از آن آراء، مستند به ادلهای قابلتأمل میباشند. بعضی فقها و متفکرین مانند شهید صدر و امام موسی صدر سهم ابزار تولید را تنها در اجارهبها میدانند. در مقابل عدهای دیگر، قائل به مشارکت ابزار تولید در سود محصول نیز میباشندو سهم ابزار تولید را در محصول تولیدشده میدانند. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال با تکیه بر آراء فقها به ویژه شهید صدر است که بیش از سایرین از منظر فقهی به این مسئله پرداخته و نشان میدهد که میتوان برای ابزار تولید، علاوه بر اجاره آنها، سهمی از سود محصول را در نظر گرفت.
During the production process, various human and inhuman factors are involved, and without them there will be no way to formulate and work out the efforts made in this direction. But there is a significant issue in this regard, the amount of profit allocated to production operations to each of these factors. In the works of the Jurisprudents of the Shi'a religion, as well as in the language of the economy, there are different or contradictory views on the participation or non-participation of the means of production in the profit of the product, each of which are documented in considerations. Some people think that the share of the means of production is only rented, in contrast to others, in addition to rent, they also consider the participation of the means of production in the profit of the product. This article seeks to answer this question by relying on the opinions of the jurists, in particular the martyr Sadr (RA), who deals more with the jurisprudential aspect than others, and shows that it can be used for the means of production, in addition to renting The cost was considered as a share of the product's profit.
ملخص الجهاز:
امام موسي صدر سهم هاي عوامل توليد در مکتب هاي گوناگون اقتصادي را در جدولي به شکل زير مقايسه کرده است : (رجوع شود به تصویر صفحه) ايشان براي نظر خود مبني بر عدم جواز مشارکت ابزار توليد در سود محصول ، تنها به يک روايت در باب مزارعه اشاره مينمايند که شرح آن در بررسي ادله خواهد آمد؛ اما آنچه در اين مجال بيشتر محل بحث بوده و مناقشات فراواني پيرامون آن برانگيخته شده است ، بحث زمين ، بذر و همچنين ميزان مشارکت يا عدم مشارکت صاحب آنها در سود حاصل از فعاليت توليدي است که اين امر نيز با موضوع اين نوشته داراي ارتباط وثيق است .
درست است که صاحب زمين در مزارعه به نسبت چند درصد، از منافع برداشت ميکند، ولي از نص شيخ طوسي نتيجه گرفته ميشود که پيمان مزارعه ، بين دو شخص يعني عامل کار از يک طرف و صاحب زمين و بذر از طرف ديگر منعقد ميشود؛ لذا صاحب زمين همان صاحب بذر بوده و سهمي که از محصول ميبرد نه به دليل آن است که وي صاحب زمين است ، بلکه از اين رو است که در عين حال صاحب ماده اوليه ، يعني بذر نيز است ؛ بنابراين ١٢١ گرچه شيخ طوسي خود به امتناع مشارکت زمين و ساير ابزار در سود محصول اشاره نکرده اند؛ اما شهيد صدر از آنچه بيان شد، عدم جواز مشارکت را برداشت کرده اند (صدر، ١٣٩٣، ج ٢، ص ٢٢٠).