خلاصة:
ایران راههای متعددی برای ارتباط با کشورهای اطراف و اروپایی در دورۀ قاجار داشت که مهمترین آن جادۀ قم ـ قصرشیرین بوده است. اهمیت اجتماعی، فرهنگی و مذهبی این راه به روابط دو دولت قاجار و عثمانی برمیگشت. روابط غیرحسنۀ ایران و عثمانی در دورۀ قاجاریه ادامهیافت و درگیریهای متعددی میان سپاهیان دو دولت رویداد. در زمانی که این رابطه بهبود پیدامیکرد، از انجا که این راه قسمتی از راه حج بود تعداد زیادی برای رفتن به حج از این مسیر عبور میکردند و طلاب زیادی برای ادامه تحصیل به عتبات میرفتند. نوشتار حاضر به نقش و اهمیت روابط ایران و عثمانی و تاثیراتی که بر راه قم-قصرشیرین میگذارد میپردازد.
برای پاسخ به این پرسش با استفاده از شیوه تحلیلی - توصیفی و بهرهگیری از منابع این دوره، به بررسی این موضوع پرداختهایم و به عبارتی تلاش میکنیم که نشان دهیم که راه قم ـ قصرشیرین در دورۀ قاجار، مهمترین راه داخلی ایران تا سرحدات غرب کشور بوده است. این راه به دلیل نقشهای متنوعی که داشت، تأثیرات همهجانبهای را در حیات فرهنگی و مذهبی سکونتگاهها و منازل واقعشده در طول مسیر بر جای گذارده است.