خلاصة:
مهمترین پدیده جغرافیایی عبادی در اسلام به شکل مسجد تجلی مییابد» خداوند مسجدی را
شایسته میداند که بر پایه تقوا و اخلاص بنا شده و از انگیزههای مادی و نیرنگكهای سیاسی
دور باشد.
از همان آغا ز که رسول | کرم در مدینه مسجدی بنیان نهاد» این مکان پایگاه اساسی تمامی
فعالیتهای عبادی و سیاسی بود بنابراین مسجد علاوه بر این که مرکز بندگی خدا و تربیت معنوی
است کانونی برای مقاومت در برابر استبداد و سلطه گری میباشد و در طول تاریخ تمامی فریادها
و خروشها و نهضتهای اسلامی به طور مستقیم و غیر مستقیم از مسجد منشاً گرفته است.
مسجد کوفه مرکزی برای ساماندهی رزمندگان اسلام بود و حضرت علی ی در این
مکان زمینه مبارزه با قاسطین» مارقین و نا کلین را فراهم آورد» قیام مختار و انقلاب زید بن علی در
مسجد مزبور شکل گرفت.
امویان خواستند سیمای نفرتانگیز خود را در پبردههایی از ریا و تزویر پنهان کنند
و از این روی از مسجد دمشق برای دوام قدرت پوشالی خود بهره بردند ولی امام سجادلي
در جامع دمشق نقشههای آنان را افشا نمود» قیام شهدای فسخ در مسجد النبی مدینه تکوین
یافت. سربداران خراسان و سمرقند از مساجد این نواحی علیه مغولان وحشی بسیج شدند.
نمودن بانوانی که در اسارت روس بودندء حرکت کردند و قیام علما و مردم مشهد بر علیه کشف
حجاب در مسجد گوهر شاد به وقوع پیوست.
مردم تهران» قم و برخی شهرهای دیگر در سال ۱۳۴۲ و طی قیام ۱۵ خرداد برای میارزه
با استبداد رژیم پهلوی و افشای کارنامه ننگین آن» تظاهرات گستردهای را از مساجد سامان دادند
و به ندای امام خمینی برای جلوگیری از فجایع و اعمال ضدشرعی نظام پهلوی لبیکك گفتند.
انقلاب اسلامی در مساجد به رشد و شکوفایی و بالندگی شکوهمند رسید وامام خمینی
و پارانش مساجد را پایگاه مبارزات و تلاشهای تبلیفی و فرهنگی خود قرار دادند در لحظات
پیروزی این نهضت نیز مساجدء مرا کز نظم و انسجام و سازماندهی نیروهای مبارز و مومن بود
و برخی از نهادهای انقلابی در این کانونهای عبادی شکل گرفتند.