خلاصة:
مخروطهای آتشفشانی از اشکال تأثیرگذار سطح زمین هستند که ارتباط زیادی با ساختارهای پوسته مانند گسلها، چینخوردگیها و ... دارند. گنبد آتشفشانی بهلولداغی در 20 کیلومتری شمال تبریز و از نظر پهنهبندی ساختمانی، در پهنه ایران میانی و در زیرپهنه البرز-آذربایجان واقع است. محدوده گنبد مورد مطالعه، به دلیل عوارض تکتونیکی فعال و لرزهخیزی بالا، از نقاط بحرانی است و لازمه مقابله با مخاطرات آن، شناسایی اشکال سطحی زمین با هدف پی بردن به ماهیت، علل پیدایش و آثار ژئومورفولوژیک ناشی از آن است که میتواند زمینه را برای برنامهریزی جهت زندگی بهتر انسانها فراهم آورد. ازآنجاکه بهلولداغی با ارتفاع 2227 متر در شمال کلانشهر تبریز، نقش برجستهای را در مورفولوژی پرعارضه کنونی منطقه دارد، در این پژوهش سعی شده با استفاده از روشهای میدانی و کتابخانهای، ماهیت و علل خروج این عارضه و تأثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز بررسی شود. در این راستا از ابزارهایی نظیر نقشههای توپوگرافی، زمینشناسی، عکسهای هوایی و ماهوارهای و نیز دادههای آزمایشگاهی استفاده شده است. یافتههای حاصل از مشاهدات عینی و تجزیهوتحلیل کتابخانهای نشان میدهد که حرکات کششی و فشارشی تکتونیک فعال آذربایجان(که از آغاز همگرایی صفحات قارهای عربی و اوراسیا در 30میلیون سال پیش ناشی میشود)، بهویژه در پلیو-کواترنر منجر به گسیختگیهای ژرف و گسلش شدید منطقه شده، شرایط خروج ماگما از نقاط ضعیف تکتونیکی را فراهم نموده است. گنبد بهلولداغی نیز از خطواره گسلهای آلمانداغ و شوردره، که بهموازات گسل شمال تبریز (NTF) کشیده شدهاند، بیرون آمده است. این مخروط با کنار زدن لایههای رسوبی میوسن، توانسته علاوه بر تغییر الگوی زهکشی منطقه، بهعنوان منبعی برای تولید رسوب نواحی پاییندست (مخروط واریزه، افتانها و ...) عمل کند. همچنین خروج این توده، موجب نوسان لایههای رسوبی افقی و تمایل آنها بهطرف رأس گنبد شده و باعث گسیختگی و ایجاد سطوح ضعیف در برابر سیستمهای فرسایشی و تشدید مورفودینامیک منطقه شده است.
Volcanic cones are important and effective landforms, which have a close relationship with crust structures such as Faults, Folds, etc. "Buhluldaghi" Situated 20km north of Tabriz Based on tectonic units and situated in the Alborz-Azarbaijan subzone. The study area is one of the tectonically active regions with faults, earthquakes, landslides and particularly volcanic effects. Which indicate the susceptibility of this area to natural hazards? One of the requirements to deal with these risks is to the identify the forms of the earth surface in order to understand the nature, causes and its geomorphological effects, that can provide the basis for planning a better life for human beings. In this study, the nature, etiology, and the impact of Buhlul Dome on the morphology of Tabriz region was studied using fieldwork and library methods. In this context, the tools such as topography and geology maps, aerial and satellite images as well as experimental data were employed. The findings of the objective observations and library analysis has presented that stretching and compressional motions of the Azerbaijan active tectonic, which is due to convergence of Eurasia and Arabian Continental plates, especially in polio–Quaternary, resulted in deep breaking and intense faulting of the region, and provided the condition for magma exit from weak crust structured points. This dome is induced from fault lines which are drawn parallel to north Tabriz fault. This cone has not only changed the pattern of drainage area by with drawl of Miocene sedimentary layers but also acted as a resource for the production of downstream sediment such as Talus, Allusion, Rock falls, etc. Moreover, this mass consequence in tilting of horizontal sedimentary layers and their tending towards summits of the dome, which led to fragmentation and weak surface production against erosion systems and acceleration of the morphodynamic of the region.
ملخص الجهاز:
بهلول داغی با 1-Lutetian 2-Adacites 3-Aghanabati مورفولوژی تیپیک ، برجسته و گنبدی شکل در بین سازندهای رسوبی شمال تبریز جایگاه خاصی در ژئومورفولوژیک منطقه دارد و به خاطر ایجاد مورفودینامیک فعال ، انگیزه کافی برای مطالعه را به وجود آورده است .
پس بر اساس مشاهدات میدانی و بررسی کارهای آزمایشگاهی انجام شده توسط حسینی (١٣٧٥) و سفیدگر و همکاران (١٣٨٧)، درباره ماهیت ژنتیک این توده و انطباق آنها با نتایج تفسیرهای بصری، علل و زمان خروج و آثار مورفولوژی آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود: گنبد بهلول داغی منطقه ای بالا آمده است که جنس رسوبات اطراف آن ، با توجه به نقشه زمین شناسی و مشاهدات مستقیم ، مارن ، شیل ، ماسه سنگ و رس تشخیص داده شد.
)به تصویرصفحه رجوع شود) شکل ٥: خروج لایه های رسوبی پیرامون بهلول داغی از حالت افقی وتمایل به طرف قله فعالیت های زمین ساختی علاوه بر نوسان لایه ها منجر به ایجاد درزها و شکست هایی در سنگ ها شده است که این شکست ها در ماسه سنگ ها به طور عمده دارای زوایای عمودی میباشد و عوامل هوازدگی از طریق همین درزها توانسته اند با نفوذ در نقاط ضعیف ، آنها را به قطعات مکعبی و کروی شکل تخریب کنند.
The study of Buhlul Daghi Volcanic Dome and its impact on the morphology of the northern city of Tabriz Ahad Ranjbari1, Aghil Madadi*2 1- PhD Student of Geomorphology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran 2- Associate Prof.
Keywords: Volcanic Dome, Buhlul Daghi, Natural hazards, Geomorphological effects, North Tabriz fault