خلاصة:
سیل یکی از انواع مخاطرات طبیعی است که همه ساله خسارات زیانباری را در سراسر جهان و از جمله ایران به وجود میآورد. برای جلوگیری از رخداد سیلاب، باید مناطق دارای پتانسیل بالا و همچنین مولفه های اصلی و تاثیرگذار در ایجاد آن را شناسایی نمود. به این منظور، این پژوهش با استفاده از پارامترهای شیب، ارتفاع، فاصله از رود، تراکم زهکشی، کاربری اراضی، لیتولوژی، انحنای پروفیل، انحنای پلانیمتری و بارش در چارچوب منطق فازی به تحلیل سیلاب در رودخانه قرهسو با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی میپردازد. مقادیر عضویت هر یک از این پارامترها با توجه به نوع روابطشان با سیلگیری و بر حسب توابع فازی تعیین شدند. یافتهها نشان میدهد که در حوضه رودخانه قرهسو اغلب توابع عضویت بین پارامترهای موثر در سیلگیری، خطی و به شکل مستقیم می باشد. بر این اساس، بیشترین میزان سیل گیری در بخشهای شمال غربی و در بالا دست حوضه در حوالی شهر روانسر و همچنین در شهر کرمانشاه وجود دارد. نتایج حاکی از آن است که کمترین میزان سیلگیری در ارتفاعات و نیز در نواحی با شیب بیشتر و جایی که فاصله بیشتری از مسیر رودخانه دارد دیده میشود. بر اساس نتایج خروجی مدل فازی و همپوشانی نقشه سیلگیری، موثرترین سطوح در ایجاد پهنههای سیلگیر اغلب شیب بین 0 تا 5 درجه، خاکهای گروه هیدرولوژیکیD، سطوح ارتفاعی 1240 تا 1250، تراکم زهکشی4/ 0 تا 1، بارش 650 تا 700 میلیمتر، انحنای پروفیل 4/ 0، انحنای پلانیمتری6/ 0 و کاربری اراضی شهری و فاصله 500 تا 1500 متری از آبراهه میباشد.
Across the globe, floods have posed a tremendous danger to people's lives and properties and have had a great impact on human development, properties, infrastructures as well as environment. In the paper, we have investigated Qaresou River to the end of reducing, mitigating and management of floods with providing of zoning map using Fuzzy Logic in ArcGIS Environment. For studying the river, we have used parameters such as slope, elevation, a distance of channel, drainage density, land use, lithology, precipitation, profile curvature and planimetric curvature. To provide data and layers we have used DEM, topographical maps(1:50000), geological map(1:100000), land use map of Kermanshah province, a satellite image of Landsat(ETM) and the image IRS- LISS III. The methodology of the research is fuzzy logic in GIS environment to provide zoning map. Results show that the Gama of 0/7 is the best operator for zoning the region. According to the map, the high-risk segment contains 24 percent of the region that has located in the north of the river and the south as well, where Kermanshah city has located. Thus. With a distance of the river in the high elevation and slope, the rate of risk of floods reduce. Results show that the most effect area (in floods map) is located between slope 0-5 degree, elevation 1240-1250m, the group of hydrological soils D, Drainage basin 0/4-1, precipitation 650-750mm, Planimetric profile 0/6, the land use of urban and distance of 500-1500 m of the river.
ملخص الجهاز:
در ایران نیز کارهای بسیاری در زمینه سیلاب انجام شده که از جمله میتوان به کارهای زیر اشاره نمود: آل شیخ و همکاران (١٣٨١) از مدل های منطق بولین ، شاخص همپوشانی و منطق فازی جهت تعیین مکان مناسب برای پخش سیلاب در حوضه آبخیز سمل (استان بوشهر) استفاده نموده که نتایج حاصل از مقایسه نقشه های نهایی آنها با عرصه های کنترلی نشان داده است عملگرهای گاما٠/١، گاما٠/٢ و ضرب جبری فازی بهترین عملگرهای تلفیق لایه های اطلاعاتی در بررسی سیلاب در سیستم اطلاعات جغرافیایی هستند.
بنابراین این تحقیق به دنبال مطالعه و ارزیابی سیل گیری در بخشهای مختلف رودخانه قره سو با استفاده از 1- Brazos 2- Hagen 3- Chen 4- wolski 5- Zhang 6- Hooke مهمترین عوامل و مؤلفه های اثر گذار در چارچوب منطق فازی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی است با این هدف که سیل گیرترین مناطق در حوضه رودخانه قره سو که همواره از ریسک بالایی برخوردار هستند را مشخص نماید.
)به تصویرصفحه رجوع شود) شکل ١: موقعیت جغرافیایی محدودة مورد مطالعه داده ها و روش ها در این تحقیق برای پهنه بندی خطر سیل گیری رودخانه قره سو در ابتدا عوامل شیب ، ارتفاع ، فاصله از رود، تراکم زهکشی، کاربری اراضی، لیتولوژی، انحنای پروفیل ، انحنای پلانیمتری و بارش به عنوان مهمترین پارامترهای موثر بر سیل گیری تعیین گردیدند.
در زیر به بررسی این پارامترها و نحوه تعیین میزان عضویت آنها در ارتباط با سیل گیری رودخانه قره سو پرداخته شده است : شیب : عامل شیب با پدیده سیلاب رابطه معکوس دارد یعنی با کاهش مقدار شیب در حوضه احتمال خطر سیلاب افزایش مییابد (قنواتی،١٣٩٢).