خلاصة:
جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و رویداد غدیر همواره مطمحنظر عالمان شیعه و سنی بوده است، مستشرقان نیز بدین موضوع پرداختهاند. این پژوهش رویکرد مستشرقان به رویداد غدیر را ارزیابی میکند. برخی پژوهشگران رویکردها را بررسی کرده، اما آنها را ارزیابی ننمودهاند. نگارنده درصدد ارزیابی رویکرد مستشرقان به رویداد غدیر با استناد به منابع معتبر تاریخی و حدیثی است. بدینروی، با روش توصیفی تحلیلی و با ابزار کتابخانهای به این نتیجه دست یافته که برخی از مستشرقان با تکیه بر برخی از منابع اهلسنت، منکر رویداد غدیر شدهاند که این با دلایل فراوانی از شیعه و سنی بر وقوع این رویداد با چالش روبهروست. برخی از مستشرقان نیز به تحریف رویداد غدیر و یا موروثی دانستن جانشینی روی آوردهاند که به نظر میرسد ناآشنایی دقیق با باورهای شیعه سبب رویکرد مذکور گردیده است. اسناد فراوان دال بر ضرورت جانشینی امام علی علیه السلام رویکرد مستشرقان را با چالش جدی روبهرو میکند. از سوی دیگر، برخی از مستشرقان رویداد غدیر را بیطرفانه بررسی کردهاند.
ملخص الجهاز:
عالمان شیعه رویداد غدیر را یکی از حوادث سرنوشتساز و نقطة عطف در تاریخ صدر اسلام دانسته، معتقدند: این رویداد بهمنزلة اعلان رسمی جانشینی امام علی( و سرآغاز امامت اهلبیت( از سوی خداوند است.
1 مادلونگ (Madelung)، مستشرق آلمانی (۱۹۳۰)، استاد كرسي مطالعات اسلامي در دانشگاه آكسفورد نیز رویداد غدیر را به گونهای انکار نموده، مینویسد: چرا محمد [(] از تنظیم برنامهای صحیح برای جانشینی خود کوتاهی کرد، حتی اگر فرضاً امیدوار بود که جانشینی از خانوادة خود داشته باشد؟ هر پاسخی به این سؤال ممکن است براساس حدس و گمان باشد.
3. تحريف رويداد غدير و محدودسازی حديث غدير هاینز هالم (19442؛ Heinz halm)، خاورشناس آلمانی و استاد رشتة اسلامشناسي در دانشگاه توبينگن و دانشگاه سوربن پاريس، که محور مطالعات او فرقههاي اسماعيليه و شيعه بوده است، دربارة حدیث معروف غدیر مینویسد: نقل است که پيامبر در بازگشت از حجةالوداع، در غدير خم، نيمه راه مکه و مدينه در برابر زائراني که توقف کرده بودند علي[(] را بر سر دست گرفت و چنين گفت: «من کنتُ مولاه فعلي مولاه».
واگلیری (۱۸۹۳ـ۱۹۸۹)، شرقشناس ایتالیایی و از پیشگامان عربشناسی و اسلامشناسی و عضو مؤسسة دانشگاهی شرقشناسی در ناپل و یکی از نویسندگان دائرةالمعارف اسلام تاریخ اسلام كمبریج، دربارة تعیین حضرت علی( به عنوان جانشین پیامبر تردید نموده و انتخاب ايشان را نوعی موروثی شدن خلافت دانسته، مینویسد: اين مسئله كه على[(] واقعاً اميد داشت جانشين پيامبر گردد، محل ترديد است.
از نظر شیعه، پیامبر به شیوة خود، مسلمانان را برای این امر آماده میساخته و به آنها اشاراتی مبني بر رجحان امام علی( به عنوان جانشین خود ميکرده است، پیش از آنکه وی را در غدیر خم مولای مردم اعلان کند.