واکاوی غرائب‌نگاری نسخۀ مصور چاپ سنگی «در بیان قصۀ حضرت سلیمان» مقالة

از کتاب‌های چاپ سنگی مصور، «در بیان قصۀ حضرت سلیمان» است که ضمن روایتگری به زبان عامیانۀ عصر قاجار، دارای شاخصۀ بصری غرائب‌‌نگاری است. مقالۀ حاضر با رویکرد آیکونوگرافی و با روش توصیفی‌تبیینی بدین سؤال پاسخ می‌دهد: این موجودات غریب به چه نحوی در نگاره‌‌های کتاب مذکور تصویر شده‌‌اند و منشأ شکل‌‌گیری‌‌شان چیست؟ نتایج نشان می‌‌دهند در نگاره‌‌ها، موجودات غریب خیالی، در قالب نیروهای خیر و شر با سایر عناصر تجسمی ترسیم شده‌‌اند و منشأ شکل‌‌گیری‌‌شان هنرهای تمدن جیرفت، چین و نقش‌‌برجسته‌‌های هخامنشی و ساسانی است، نیز با منشأ بهره‌‌وری از اسطوره‌‌های بین‌‌النهرین، چین، هند، مصر و همچنین نمادهایی از تمدن‌‌های عیلام و لرستان، هنر اروپای قرون وسطی و پس از آن، که در تجسم‌‌بخشیدن به این نیروها دیده می‌‌شود. نمادهای مشهود در نگاره‌‌ها ازجمله موجودات با چهار دست یا دست شاخدار، تک‌‌چشم، دستکش، ستاره، زنگوله، شیپور، بعل، دلقک و پان هستند که ریشه در تفکرات هنرهای عبری و یونانی دارند و آگاهانه چه به لحاظ فرم، اصول و قواعد بصری و چه به لحاظ بار معنایی به کار گرفته شده‌‌اند تا روایتگر این کتاب باشند.

This book is one of the lithographed and illustrated books, written in the common parlance of the Qajar era, and includes visual characteristic of the grotesque. led us to answer the following question in this paper, using the iconographic approach and the descriptive-explanatory method: How are these strange creatures depicted in the illustrations in the book, and what is the origin of their formation? The results show that in the illustrations, strange imaginary beings of art of Jiroft, Chinese civilization, and the Achaemenid and Sassanid reliefs. The forces of evil are represented in the form of horned bird, wolf-like fish, demon, Djinn, and devil at the bottom of the illustrations cadre or alongside each other. The myths of Mesopotamia, China, India, Egypt, as well as symbols of the Elamite and Lorestan civilizations, medieval European art. The evil symbols seen in the illustrations are also four-handed or horned handed, one-eyed, with gloves, stars, bells, trumpets, drums, tridents, X-mark, Baal, clown, etc. These symbols are all rooted in the thoughts of the Hebrew and Greek arts . Whether in terms of forms, principles and visual rules or in terms of analysis, they have been deliberately employed to narrate each fictional scenes comprehensively. Keywords: lithography, grotesque, symbol, illustration, myth

/ تصویر ١: صفحه شروع کتاب در بیان قصه حضرت سلیمان ،١٢٦٦ق مأخذ: اسناد چاپ سنگی کتابخانه ملی ایران نگارندگان فرض را بر آن گذاشته اند که ریشۀ پیدایش این نشانه ها، آیکون های تصویری در فرهنگ عامۀ مردم ایران است ؛ زیرا جدول کشی دور نوشته ها کـه در بعـضی از صـفحات نظـم بصری خود را از دست داده اند بر ویژگی جدول بندی در نگارگری ایران دلالت دارند. (اسناد چاپ سنگی کتابخانۀ ملی ) تاریخ نگری و تاریخ نگاری ، سال ٣٠، شماره ٢٥، بهار و تابستان ١٣٩٩ / ١٨٧ / تصویر٣: سمیرغ ساسانی ، نقش برجسته ای بر روی یک اثر سیمین (طاهری ، ١٣٩٦: ٣١٢) در ترکیبی از دم طاووس ، بدن عقاب ، سر سگ و پنجه های شیر که از سیمرغ افـسانه ای در هنر ساسانی برگرفته (تصویر ٣)، لیکن با این تفاوت و تغییر اندک که گردنبند مرواریدنشان بر گردن سیمرغ ساسانی ، نماد فره ایزدی ، را حذف کرده و برایش منقار ترسیم کرده است . ( اسناد چاپ سنگی کتابخانۀ ملی ) دوازده نماد شیطان در نسخۀ در بیان قصۀ حضرت سلیمان برای اشاره به این موجود از علائم و نشانه های فرهنگ فراماسونری و تفکرات شـیطان گرایـی ١ بهره گرفته شده است .