ماهیت قانون از نگاه اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان مقالة

زیست دسته‌جمعی انسان‌ها مستلزم وجود چارچوب‌‌‌بندی‌هایی مشخص است که عدم رعایت آنها ادامه و دوام این زیست را به خطر می‌اندازد. تنظیم مناسبات اجتماعی بشر مستلزم وجود مجموعه‌‌ا‌‌ی از قواعد و مقررات است. در باب منشا شکل‌‌گیری این قواعد، تاریخ نظرهای گوناگونی به خود دیده است. اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان درباره مبانی و ماهیت قواعد و مقررات، نظرهای گوناگون و بعضا متفاوت یا مشابهی ارائه کرده‌اند. در این پژوهش برآنیم که با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین و واکاوی نظر این دو گروه از اندیشمندان راجع‌به ماهیت قانونگذاری بپردازیم. به‌طورکلی معیارهای مشترک در این باب نزد هر دو گروه عبارتند از: قوانین الهی، عقل و آموزه‌‌های اخلاقی. صرف‌نظر از تفاوت‌‌ نظرها، تحولات فکری آنها دارای مشابهت‌‌هایی می‌‌باشد که همخوانی کلی این نظرها با توجه به اقتضای زندگی مدرن بشر، می‌‌تواند در ایجاد قوانین مشابه موثر واقع شود.

با توجه به ویژگی‌‌هایی ازجمله ثابت بودن، جهان‌‌شمول و فراقراردادی بودن حقوق که سیسرون برای حقوق و قواعد برشمرده است، می‌‌توان گفت که از نظر ایشان اراده و استنباط عقلی انسان در به‌وجود آوردن این حقوق نقشی ندارد و عقل انسان با ظرفیت و توانایی خود فقط آنها را کشف می‌‌کند. ماهیت قانون از نگاه اندیشمندان مسلمان باتوجه به مباحث قبلی، ماهیت قواعد حاکم بر زندگی اجتماعی در دیدگاه اندیشمندان غیرمسلمان براساس مؤلفه‌‌هایی ازجمله قوانین الهی، عقل و آموزه‌‌های اخلاقی، فرمان حاکم و هنجار بنیادین تعریف شده است. در دوره‌‌هایی از تاریخ حیات قانونگذاری اسلامی، اندیشمندان مسلمان نیز ماهیت قانون اعمال حاکم را برگرفته از منابع منصوص می‌‌دانستند که همان قوانین الهی است که از طریق پیامبر (ص)، امامان (ع) و صحابه در قالب کتاب قرآن، روایات و احادیث بیان می‌‌شوند. این وجه تشابه میان دو گروه از اندیشمندان غیرمسلمان و مسلمان باعث نوعی همخوانی آنها از ماهیت قانون اعمال حاکم بر زندگی اجتماعی بشر شده است. دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره ماهیت قانون بر حسب مؤلفه‌‌های مورد نظر طبیعت‌‌گرایان سنتی و مدرن، ازجمله قانون الهی، عقل و آموزه‌‌های اخلاقی در قالب دو دسته‌‌ قائل به منابع منصوص و غیرمنصوص قابل تقسیم است. در این بخش ماهیت قانون اعمال حاکم از دیدگاه اندیشمندان مسلمان را در قالب منابع غیرمنصوص قوانین اسلامی و برحسب مؤلفه‌‌های مورد نظر طبیعت‌‌گرایان مدرن ازجمله عقل و آموزه‌‌های اخلاقی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌‌دهیم. دیدگاه اندیشمندان مسلمان براساس مؤلفه‌‌های مورد نظر (عقل، آموزه‌‌های اخلاقی و قوانین الهی) درباره شکل‌‌گیری ماهیت قانون اعمال حاکم به دو دسته قابل تقسیم است.