خلاصة:
از جمله درونمایههای قابل اعتنا در آثار ادب فارسی مقوله نظامیّات است. مُراد ما از نظامیات شامل آن اُموری میشود که در آن به اَمر و رأی نظامی پرداخته میشود. شاعران حکیم فارسی زبان آنجا که خواستهاند اثری حماسی بیافرینند یا حتی آنگاه که به آفرینش اثری غیر حماسی پرداختهاند از بذل توجه به این مهم غفلت نورزیدهاند. یعنی در اندیشههای حکیمانة خود به مقولات جنگ و صُلح و آنچه به این اُمور راجع است با دقتی زاید الوصف اهتمام ورزیدهاند. نظامی گنجوی از سرآمدان عرصه ادبیات حکمی در ایران است. حجم آثار حکیم نظامی بسیار گستردهتر از آن است که بتوان موضوع نظامیّات را عموماً و نیز موضوع مقاله حاضر را اختصاصاً در آثار او در کسوت یک مقاله بررسی کرد. بنابر این برای بجا آوردن حق مطلب با محدود کردن حوزة بررسی در آثار این حکیم پرآوازه تنها به یکی از آثار او یعنی کتاب اسکندرنامه آن هم بخش شرفنامه بسنده شد. و بررسی این موضوع را درکل اندیشه حکیم فرزانه گنجه به فرصتی دیگر محول گردید. نظامی در شرفنامه از مجموعه اسکندرنامه، اسکندر را فرماندهی آرمانی قلمداد می کند که دارای مجموعه ای از صفات ایجابی و نیز بری از صفاتی سلبی است. در این مقاله به این دو گونه صفات متعارض پرداخته شده است. صفاتی که تخلق بدانها اگر برای هر شهروند از مستحسنات شمرده شود قطعا برای نظامیان و بویژه فرماندهان نظامی از الزامات و بایستههای نظامیگری محسوب می شود.
ملخص الجهاز:
نکته آخر اينکه اگر چه سيماي يک فرمانده نظامي کامياب در موقعيتي ديگر ميتواند مولفه هاي ديگري را نيز در بـر گيـرد ولـي منطـقِ موقعيت ويژگيهايِ مورد تحليل در اين تحقيق را براي اسکندر مهمتر و برجسته تر نشان داده است .
( وسائل الشيعه ، ج١٥، ١٩٥) اسکندر به مجرد آنکه به قول نظامي از چنبر مهد برمـيخيـزد شروع به سوارکاري ميکند و پاي در رکاب مينهد تا با آموختن اين امـر مهـم ، قـدمي بـزرگ در راه مبدل شدن به يک شاه بزرگ و فرمانده نظامي برداشته باشد، پس از سوارکاري نوبت به تيـر انـدازي ميرسد و اسکندر آن را نيز ميآموزد تا دومين توانايي مهم در جنگ هاي آن روزگار يعني کمانکشـي را آموخته باشد، کمانکشـي در جنگهـاي آن روزگـار از اهميتـي خـاص برخـوردار بـوده اسـت ؛ زيـرا کمانداري و کمان کشي يکي از مهارتهاي مشکل و صعب آن دوران بوده است ، تا آن پايه کـه حتـي به زه کردن کمان يک پهلوان تنها از خود او يا پهلوانان همپايه و يا بزرگتر از وي برميآمده است .