خلاصة:
سهم قابلتوجهی از اشعار فارسی را گونه ادبی حماسه دربر میگیرد. دامنۀ این گونه تا قلمرو ادبیات شفاهی نیز کشیده شده است. جنگنامههای محلی منظومههایی هستند با حال و هوای حماسی که مشخصا به تاثیر و تقلید از شاهنامه سروده شدهاند. این شعرها در قالب مثنوی و بحر متقارب و گاه در بحر هزج هستند که با روایتی داستانی و توصیف مبالغهآمیز، دلاوریهای فرد یا افرادی تاریخی از یک منطقۀ جغرافیایی را شرح میدهند و تا مدتها پس از سرودهشدن، میان مردمان آن منطقه مقبولیت دارند، و در اختلافات محلی و طایفهای، کارکردهای تبلیغی دارند. جنگنامهها بستهبه موضوع خود، گاه به جنگ میان سران طوایف و خوانین منطقه و در مواردی به نزاع یک گروه با حکومت مرکزی پرداخته و گاه نبرد گروهی از مردمان منطقهای را با نیروهای بیگانه روایت کردهاند. عنصر «جنگ» و بزرگداشت یا خوارداشت شخصیتها و حوادث محلی و منطقهای، پایه و مایه اصلی این شعرها بهشمار میرود. در این مقاله سه جنگنامه محلی جنوب ایران، یعنی جنگنامه رئیسعلی دلواری، جنگنامه حیاتداود و شبانکاره و جنگنامه بر تابناک لیراوی از جهت سبکی و گونهشناختی بررسی شدهاند. این منظومهها با آنکه از سبک زبانی و ادبی شاهنامه و دیگر متون حماسی و همچنین لحن و گفتوگوی آنها تاثیر فراوانی پذیرفتهاند، اما تفاوتهای اساسی نیز با گونۀ حماسه دارند؛ مولفههایی همچون زمینه اسطورهای، داستانی، پهلوانی، صبغه ملی و خرقعادت در این
سرودهها نیست. رنگ ملی ندارند؛ چراکه اهداف آنها در راستای آرمانهای یک ملت نیست و قهرمانانشان اغلب بهدنبال رسیدن به آرمانها و اهداف شخصیاند؛ بنابرین به باور ما، از منظر گونهشناسی این سرودهها را باید «شبهحماسه» نامید. با این همه جنگنامهها ازمنظر تاثیر شاهنامه بر فرهنگها و خردهفرهنگهای قلمرو زبان فارسی و نیز از لحاظ ثبت وقایع و حوادث محلی و بهکارگیری برخی واژگان و اصطلاحات بومی در شعر شایسته توجه و درخور بررسیاند.
A significant part of Persian poetry is epic, and its domain has extended to
the realm of folkloric literature. Local Jangname are poems with epical
features that have been specifically written to imitate Shahnameh. These
poems are in the form of masnavi, motaghareb and sometimes hazaj,
describing exaggerated narratives, tales and heroic stories of persons or
historical individuals from a geographical area. They are preserved for a
long time in the area and could be used to resolve local and tribal conflicts.
Depending on their subject matter, Jangname sometimes narrates the war
between tribal leaders and the feudalists (khavanin) of the region, and at
times narrates the war of a group with the central government, or the battle
of a group of regional people with foreign forces. The element of war and
the celebration or degradation of the local and regional characters and events
are the basics of these poems. The works focused in this study are Jangname
of Raeesi Delavari, Jangname of Hayat Daboud and Nightshift, and
Jangname of on the light of Liravi which are studied stylistically and
typologically. These poems influenced by the linguistic and literary style of
the Shahnameh and other epic texts, as well as their tone and dialogue, have
substantial differences with the epic genre; there is no indication of aspects
such as myth, fiction, heroism, national spirit, and defamiliarization in these
poems. They suggest no national spirit, because their heroes often seek to
achieve their personal goals and objectives. It is concluded that these poems
should be called ‘quasi-epic’.
ملخص الجهاز:
منظومه ها با آنکه از سبک زباني و ادبي شاهنامه و ديگر متون حماسي و همچنين لحن و گفت وگوي آن ها تأثير فراواني پذيرفته اند، اما تفاوت هاي اساسي نيز با گونۀ حماسه دارند؛ مؤلفه هايي همچون زمينۀ اسطوره اي ، داستاني ، پهلواني ، صبغۀ ملي و خرق عادت در اين سروده ها نيست .
٢. جنگ نامه هاي محلي به مثابۀ شبه گونۀ حماسي حماسه يکي از گونه هاي اصلي ادبيات از گذشته تا به امروز بوده است و شاهنامۀ فردوسي از مهم ترين آثار حماسي ملي ايران و جهان است که پس از سروده شدن ، پيروان و مقلدان فراواني يافته است .
جعفري (قنواتي ) (١٣٩٦) به سابقۀ جنگ نامه سرايي در ايران پرداخته و معتقد است اين جنگ نامه ها برخي از عناصر اصلي نوع ادبي حماسه را ندارند، در ژانر حماسه قرار نمي گيرند و بهتر آن است همين عنوان «جنگ نامه » براي آن ها به کار رود.
همان طور که ديده مي شود، در هيچ يک از تقسيم بندي هاي ذکرشدة بالا به ادب عامه و حضور و بروز حماسه در آن توجه نشده است ؛ اما بررسي پژوهش هاي ادب عامه بيانگر اين است که 81 جنگ نامه هايي که شاعران محلي به تقليد و تأثير از شاهنامۀ فردوسي سروده اند نيز، حماسه شمرده شده است .