خلاصة:
حیات انسانی بر بنیاد تفکر استوار است. تفکر دینی هویت آیهای دارد و تفکر آیهای بازتابنده باطن پدیدهها است، ذهن آدمی امور شناخته شده را آیه قرار میدهد تا به ماوراء آنها نفوذ نماید. در تفکر آیهای، هر پدیدهای که ظرفیت آیت بودن برای خداوند را داشته باشد، از شایستگی برای موضوع تفکر برخوردار است. پیوند معرفتی انسان با خداوند را میتوان در چارچوب تفکر در کلام و خلقت الهی نظام سازی نمود. در حوزه خلقت، انسان و طبیعت، دو محور مهم برای تفکر محسوب میشوند. در عالم انسانی، محورهای اساسی تفکر عبارتند از انسان، جامعه و تاریخ. با دقت در موضوعات مورد تاکید قرآن کریم، بهخوبی دانسته میشود که مجموعه آنها بهمثابه یک سیستم عمل نموده، نگرشها و گرایشهای انسانی را معطوف به شناخت و تقرب به خداوند مینمایند. نکته جالب اینکه؛ در هر محوری، منطق متناسب با همان محور، طراحی گردیده و مولفههای تفکر به گونهای با هم مرتبط میباشند که محصول آن لزوما آبادانی حیات دنیوی و اخروی آدمی میباشد و همین امر، تفکر دینی را ممتاز و از دیگر نظامهای فکری متمایز میسازد.
Human life is based on thinking. Religious thinking has the identity of a verse and thinking of a verse reflects the interior of phenomena. The human mind puts known things verse in order to penetrate beyond them. In a verse thinking, any phenomenon that has the capacity to be a verse for God, is worthy to be subject of thinking. Man's epistemic connection with God can be systematized in the framework of thinking in the word and divine creation. In the realm of creation, man and nature are two important axes for thinking. In the human world, the basic axes of thinking are man, society and history. With a careful look in the subjects emphasized by the Holy Quran, it is well known that all of them act as a system, directing human attitudes and tendencies on knowing and approaching God. The interesting thing is that; In each axis, logic is designed in accordance with the same axis, and the components of thinking are related in such a way that its product is necessarily the development of human life in this world and the hereafter, and this distinguishes religious thinking from other systems of thought.
ملخص الجهاز:
هرچند آیات متعدد و با تعابیر متفاوتی، انسانها را دعوت به تفکر و تدبر در قرآن مینماید، اما به دلیل اینکه از طریق تعیین نسبت میان آیات تدبر نیز میتوان منطق مواجهه با کلام الهی را قابل فهم نمود، از پرداختن به آیات دیگر صرف نظر میشود.
در قرآن کریم، خواب یکی از آیات الهی و شایسته تفکر دانسته میشود: «وَ مِنْ ءَايَاتِهِ مَنَامُكمُ بِالَّيْلِ وَ النهَّارِ وَ ابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فىِ ذَالِكَ لاَيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ»(روم/23)؛ نکات قابل توجه اینکه، اولا؛ خواب، نشانه الهی، مقدمهی تلاش برای کسب معاش است و آنچه در اثر تلاش بدست میآید، استحقاق نیست که ناشی از لطف و فضل الهی میباشد «وَ ابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ» (قرائتى، 1383: 9/191).
جامعه اسلامی زمانی هویت دینی مییابد که متناسب با فرهنگ اسلام ساخت یابد، عنصر اصلی در فرهنگ دین «نیت» است و با همین معیار، عملکردها ارزشگذاری گردیده (بقره/266) و نسبت ساحتهای مختلف فرهنگ با همدیگر تعریف میشود: «أَ لَمْ تَرَ إِلىَ الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ ءَامَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَ مَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُواْ إِلىَ الطَّغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُواْ أَن يَكْفُرُواْ بِهِ وَ يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُضِلَّهُمْ ضَلَالَا بَعِيدًا» (نساء/60)، آیه حاکی از پیوند ارگانیک باور، عمل و نتایج عمل بوده و نکات مهم جامعهشناختی از آن قابل استفاده میباشد.
با توجه به اینکه در آیات شریفه اولا؛ مسئله در قالب سئوال طرح میگردد و ثانیا؛ تکیه بر مشاهده میشود، میتوان گفت: قرآن کریم سعی دارد که با ایجاد سئوال در ارتباط به پدیدههای قابل مشاهده، انسانها را وادار به تفکر نموده و از این طریق بسترهای مناسب برای تقویت ایمان و هدایت آنها را تمهید نماید.