خلاصة:
در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻗﻮام و اﻣﺖ ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری، آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ اﻟﻬﯽ، ﻗﺎﺑﻞ اﻟﮕﻮﺑﺮداری و ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ دوره ﻫﺎ و زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ، ازاﯾﻦ رو، اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺑﺎ روﺷﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ، در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ: ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و اﻧﺤﻄﺎط اﻣﺖﻫﺎ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی آﯾﺎت ﻗﺮآن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪه اﺳﺖ. از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮﮔﺬﺷﺖﻫﺎی اﻣﻢ و اﻗﻮام در ﻗﺮآن، ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ: ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﭼﻮن ﻓﺴﺎد، رﻓﺎه زدﮔﯽ، ﻓﺴﻖ، اﺳﺮاف، اﺳﺘﮑﺒﺎر، ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا، ﻇﻠﻢ، ﭘﯿﺮوی ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ از زﻣﺎﻣﺪاران و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن، ﺳﺒﺐ اﻧﺤﻄﺎط و ﻧﺎﺑﻮدی ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺪه ﻧﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺳﻨﺖﻫﺎی اﻟﻬﯽ، در ﺻﻮرت ﺑﺮوز اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ، ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺸﯿﺖ اﻟﻬﯽ، اﻧﺤﻄﺎط در ﮐﻤﯿﻦ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ... دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ، در ﻣﻘﺎﺑﻞ، اﻧﺠﺎم ﻓﺮﯾﻀﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ، اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال و ﻣﯿﺎﻧﻪ روی در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﻮر از اﺳﺒﺎب ﺛﺒﺎت و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ.
ملخص الجهاز:
نوآوری مقاله حاضر در این است که عواملی سقوط اقوام و تمدن ها، بر اساس منطق قرآن بیان شده است و در مقابل، ویژگی های مثبتی را که قرآن کریم از امت اسلامی حکایت می کند معرفی کرده، تا در مسیر تمدن نوین اسلامی به عنوان الگو استفاده شود.
انسان ها هم که جزئی از این نظام خلقتند اگر بر طبق فطرت شان عمل کنند به سعادت خود می رسند و اگر عمل نکنند و راه فساد را در زمین پیش گیرند، خداوند متعال ابتدا آنها را به قحط و بلا گرفتار می کند؛ شاید که بازگردند و اگر باز نگشتند آنها را از بین می برد همچنان که در سوره اعراف آیه 96 فرمود : وَ لَو اَنَّ اَهلَ القُرَی آمَنُوا وَ اتَّقَوا لَفَتَحنَا عَلَیهِم بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الاَرضِ وَ لکِن کَذَّبُوا فَاَخَذناهُم بِما کانوا یَکسِبون 1 (طباطبایی، 1417، ج15: 306-307) بر این اساس، هلاکت قوم فسادگر، یک سنت الهی است؛ یعنی اگر امتی فساد کرد و به هشدارهای خدا توجهی نکنند، دچار عذاب الهی شده، به هلاکت می رسند؛ زیرا با وجود فساد، نظام خلقت به هم می خورد و طبعا خداوند عالم و نظام هستی چنین چیزی را نمی پذیرد.
» (اعراف/ 164-166) آیات فوق، داستان قومی است که نافرمانی خدا را می کردند و گروهی آنان را از این کار باز می داشتند، اما آنها مورد اعتراض عده ای قرار گرفتند که چرا شما گروهی را که عاقبت شان هلاکت و عذاب الهی است، نهی از منکر می کنید.