خلاصة:
دو تفسیر گرانسنگ المیزان و مجمعالبیان از مهمترین و معتبرترین تفاسیر شیعهاند. توجه و استناد علمای بزرگ شیعه به این دو کتاب نشاندهنده قدرت علمی دو عالم بزرگ، علامه طباطبایی و طبرسی، در همه زمینههاست. شناخت منابع لغوی مورد استفاده ایشان از جهات مختلف میتواند برای جامعه علمی و دانشپژوهان این مسیر ثمربخش باشد. با بررسیهای انجامشده روشن میشود علامه طباطبایی و مرحوم طبرسی از عموم منابع اصلی لغت (معاجم لغت، کتابهای غریبالقرآن، کتابهای غریبالحدیث و کتابهای مفردات قرآن) بهره بردهاند. بهرهمندی بیشتر مجمعالبیان از منابع اصیل نسبت به المیزان از نقاط مثبت این کتاب است. همچنین تکیه 98درصدی علامه طباطبایی به کتاب المفردات نقطه مبهم و شاید قابل نقد ایشان در المیزان باشد.
Al-Mizan and Majma 'al-Bayyan are the most important interpretations among the Shiite interpretations. The attention and citation of great Shiite scholars to these two books shows the scientific power of the two great scholars, Allameh Tabatabai and Tabarsi, in all fields. Knowing the lexical sources used by them in different ways can be fruitful for the scientific community and scholars. The studies show that Allameh Tabatabai and the Late Tabarsi have used all of lexical main sources (different Mojamo Allogha, Gharib al-Quran, Gharib al-Hadith and Quranic contents). As a positive and special feature Majma 'al-Bayyan compared to Al-Mizan uses more original sources. On the other hand, Allameh Tabatabai's 98% reliance on the book Al-Mufradat is an ambiguous point and may be criticized oh his work.
ملخص الجهاز:
مهمترین کتابهای غریب القرآن و غریب الحدیث دانش غریب الحدیث و غریب القرآن، عهدهدار جمعآوری و بیان کلمات مبهم قرآن کریم و روایات شریفه میباشند (خطابی، ۱۴۰۳ ق: ۷۰ - ابن صلاح، ۱۴۲۳ ق: ۳۷۵ - خیرآبادی، ۱۴۲۶ ق: ۲۹۷ - احمد مختار، ۱۴۱۸ ق: ۱۰۳ - شرقاوی، بیتا: ۵۷) و در این زمینه کتابهای زیادی نگاشته شده است اما آنچه بهعنوان مهمترین کتابها در این زمینه ذکر شده است (ابن اثیر، ۱۳۶۷ ش: ۱۰ - زیدبن علی، محقق: حسینی جلالی، ۱۳۷۶ ش: ۲۵)، موارد ذیل است: غریب القرآن زید، بن علی بن الحسین (ت 122ق) الغریب فی القرآن، ابان بن تغلب (ت 141ق) معانی القرآن، ابو زکریا فرّاء (ت 207ق) مجاز القرآن، أبو عبیده معمر بن مُثنَّی (ت 210ق) الغریب المصنف، ابوعبید قاسم بن سلّام (ت 224ق) غریبالقرآن، ابن قتیبه دینوری (ت 276ق) غریب الحدیث ،ابن قتیبه (ت 276ق) غریب الحدیث، حربی (ت 285ق) نزهة القلوب، أبوبکر محمّد بن عزیز سجستانی (ت 330ق) غریب الحدیث، خطابی البُستی (ت 388ق) کتاب الغریبین، ابوعبید احمدبن محمّد الهروی (ت 401ق) معجم مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی (ت 503ق) الفائق فی غریب الحدیث، ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری (ت 538ق) المجموع المغیث فی غریبی القرآن و الحدیث، ابوموسی المدینی الاصفهانی (ت 580ق) النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، مجدالدین الجزری ابنالاثیر (ت 606ق) تحفةالعریب بما فی القرآن من الغریب، أبو حیان اندلسی (ت 745ق) مجمع البحرین و مطلع النیرین، الشیخ فخرالدین الطریحی النجفی (ت 1085ق) 2.