خلاصة:
رمان و داستان میتواند بسیاری از آیینها و باورهای فرهنگ عامه را بازتاب دهد. کلیدر، اثری گسترده است که محورها و جریانهای چندگانه، آن را شکل دادهاند. این اثر فارغ ازنگاه زیباییشناختی رمان، شیوه داستانپردازی و ساختارروایی نقشی مهم در حوزه رفتارشناسی، جامعهشناسی و حتی روانشناسی ما ایرانیان دارد. درکلیدر بیشمار ویژگی مختلف رفتاری، فرهنگی و اجتماعی ایرانیان در قالب شخصیتهای داستانی بازنمایی شده است. جنبه دیگر این رمان تصویری از شرایط، موقعیت و درهمریختگی اوضاع سیاسی کشور و جنبشهایی است که در دهه 30 از سوی گروههای مخالف حکومت به نیّت تحول در نظام سیاسی با شعارهایی نظیر عدالت، حقوق کارگر و دهقان سر برآورده بود. در کلیدر دهقانان، خردهبورژواهای شهری و روشنفکران، در مبارزه علیه اربابان و سرمایهداران و نیروهای ستمگر حامی آنان با یکدیگر متحد میشوند. این مطالعه با شیوه توصیفی- تحلیلی به واکاوی نظام فئودالیسم در کلیدر از منظر نقد مضمونی پرداخته است.
ملخص الجهاز:
يکي از نويسندگان نسبتاً پرکار دوره معاصر محمود دولت آبادي است که با روي کردي نوين به مســائل اقليمي آثار واقع گراي قدرتمندي درباره زندگي مردم مينويســد و «ارزش هاي ادبي و اجتماعي آثارش ، ســهم قابل توجهي در تکامل رمان براي او تعيين ميکنند» (ميرعابديني، ١٣٨٥: ٥٥٠).
از ديگر ويژگيهاي اين نظام ميتوان به وابستگي دهقانان به زمين ، بهره مالکانه فئودال ها، نقش مذهب و موسسات مذهبي و نيز بسته بودن اقتصاد، اشاره کرد با نگاهي به وضعيت اجتماعي و سياسي ايران در دهه هاي سي و چهل شمسي در مييابيم که ايران آن زمان ، کشوري با بافت اجتماعي فئودالي يا نظام ارباب و رعيتي بوده است .
به اعتقاد او، هرچند اين گروه به تعداد محدود، ممکن است در جنبش هاي پرولتاريا شرکت کنند، اما در بيشتر موارد، بازيچه ي دسيسه هاي بورژواي ميشوند (مارکس و انگلس ، ١٣٨٠: ٢٨٩) چنانکه در کليدر همکاري گسترده ي آن ها را با بزرگ مالکاني چون آلاجاقي، خرده مالکان ، تجار و ديوان سالاران ديده ميشود.
آلاجـاقي از بزرگ مالکاني است که در شهر جايگاه قدرتمندانـه اي يافتـه اسـت و از طريـق مباشـرش ، بابقلي بندار، قدرت خود را اعمال ميکند، اما ديگران ارباب هاي کوچک تـري هـستند کـه همچنان در محدودة روستاها ماندگار شده اند.
دولت آبادي، هرچند همچون مارکس ، بينشي اغراق گونه نسبت به پرولتاريا ندارد، اما تقريبا تمام رمان نمودي از انديشه هاي حمايت جويانه وي از اين طبقه است .