ملخص الجهاز:
"1. راههای خشکی «یزرگ راه تیسفون»از ساحل دجله،به طرف حلوان،کنگاور و همدان بود که در این محل به دو مسیر تقسیم میشد،یکی جنوبی به طرف خوزستان و سرانجام خلیجفارس؛و دیگر مسیر شمالی به جانب کوههای البرز،که یا به بحر خزر میپیوست و یا از طریق شمال شرقی به خراسان درهء کابل و هند میرفت و یا اینکه از خراسان،به سوی مناطق شرقیتر متوجه میشد و به ترکستان چین میرسید.
تا قرن چهارم هجری قمری، سیراف اهمیت بسزایی داشت،اما به تدریج جزیرهء کیش جای آن را گرفت، به ویژه که زلزلهء سالهای 365 و 367 هجری قمری،تقریبا سیراف را از سکنه خالی کرد و مردم،اغلب در کیش بسیار زیاد بود و در کتابهای معروف امور دریایی مانند«رهنامهء بحری»نوشتهء احمد بن ماجه که در حدود سال 902 نوشته است،و نیز«رهنامهء بحری»سلیمان مهری فصول متعددی را به دریانوردان سیراف و چگونگی داد و ستد در این بندر اختصاص دادهاند.
39شرایط جوی نیز در امور بازرگانی و رفت و آمد در راههای دریایی بسیار تأثیر داشت،ابنرسته در مورد چگونگی اوضاع جوی خلیج- فارس در فصول مختلف سال مطالبی را یادآور میشود و شروع طوفان و تلاطم در خلیج فارس(دریای پارس)را با وضعیت جوی اقیانوس هند و فصول سال مربوط میداند و تذکر میدهد،هنگامی که«خورشید دوباره به برج سنبله وارد شود»،در این صورت«آرامترین زمان برای رفت و آمد در این دریا آخر فصل بهار است.
»40 گذشته از نامساعد بودن هوا که خطرات زیادی را به وجود میآورد، برخی سواحل نامساعد نیز به ویژه در شب خساراتی به کشتیها وارد میآورد، از جمله این سواحل،ساحل عبادان بود که برای جلوگیری از خطرهای احتمالی،شبها آتش روشن میکردند: «به نزدیکی ابله و عبادان در دهانهء دریا چوب بستها ساختهاند و کسان بر آن نشسته،شبانگاه بر سه چوب بست که چون کرسی (37)."