پایش تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان تالاب بین‌المللی هامون با استفاده از ‌ماتریس متقاطع کی‌سیم مقالة

تغییرات بوم‌شناختی شدید تالاب‌های بین‌المللی هامون در دهه‌های اخیر منجر به قرار گرفتن آن در لیست سیاه مونترال شده است. از ‌این رو در این پژوهش پیش‌بینی و اعتبارسنجی تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان در آینده برای این تالاب‌ها مورد توجه قرار گرفت. ‌روش مورد استفاده ماتریس آثار متقاطع کی‌سیم بوده که توسط آن اثر هر متغیر بر دیگر متغیرها در بازه عددی 3+ (اثر شدید و مثبت) ‌تا 3- (اثر شدید و منفی) توسط متخصصان محیط‌زیست ارز‌ش‌گذاری شده است. با توجه به محدودیت‌های این روش از نظر تعداد ‌متغیرها و فراوانی متغیرها، عوامل اثرگذار بر این نمایه‌ها در چهار دسته کلی تحت عنوان متغیر اقتصادی، اجتماعی، مدیریت حیات‌وحش ‌و مدیریت منابع آب در نظر گرفته شد. به‌منظور به‌دست آوردن احتمالات متغیرها و پیش‌بینی ارزش نمایه‌ها در سال 1412، از مد نظرات ‌استفاده و روند آینده شبیه‌سازی شد. اعتبارسنجی مدل با استفاده از بازدیدهای میدانی طی دو سال متوالی انجام گرفت. نتایج حاصل ‌از شبیه‌سازی کی‌سیم نشان داد که نمایه‌های پرندگان و ماهیان در طول سال‌های 1383 تا 1412 روند نزولی خواهند داشت. نمایه ‌پرندگان به ترتیب از 77/ 0 به 28/ 0 و ماهیان از 60/ 0 به 22/ 0 خواهد رسید. بر اساس نتایج اعتبارسنجی، صحت مدل قابل قبول است و ‌می‌توان با اطمینان به نتایج به‌دست آمده از نظرات کارشناسان در ماتریس اثرات متقاطع اعتماد کرد. این مطالعه نشان داد روش کی‌سیم ‌به خوبی اثرات متقابل بین اجزاء سیستم را بررسی می‌کند و از این طریق قادر به پیش‌بینی اثرات آینده است. عوامل اقتصادی و ‌اجتماعی ضعیف، خود منجر به بدتر شدن وضعیت نمایه‌های ماهیان و پرندگان می‌شود و با بدتر شدن این شرایط، فشار بر منابع نیز ‌بیشتر خواهد شد. روند نزولی مدیریت حیات‌وحش و منابع آب نیز هشداری جدی است که باید مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد. ‌ تغییرات بوم‌شناختی شدید تالاب‌های بین‌المللی هامون در دهه‌های اخیر منجر به قرار گرفتن آن در لیست سیاه مونترال شده است. از این رو در این پژوهش پیش‌بینی و اعتبارسنجی تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان در آینده برای این تالاب‌ها مورد توجه قرار گرفت. روش مورد استفاده ماتریس آثار متقاطع کی‌سیم بوده که توسط آن اثر هر متغیر بر دیگر متغیرها در بازه عددی 3+ (اثر شدید و مثبت) تا 3- (اثر شدید و منفی) توسط متخصصان محیط‌زیست ارز‌ش‌گذاری شده است. با توجه به محدودیت‌های این روش از نظر تعداد متغیرها و فراوانی متغیرها، عوامل اثرگذار بر این نمایه‌ها در چهار دسته کلی تحت عنوان متغیر اقتصادی، اجتماعی، مدیریت حیات‌وحش و مدیریت منابع آب در نظر گرفته شد. به‌منظور به‌دست آوردن احتمالات متغیرها و پیش‌بینی ارزش نمایه‌ها در سال 1412، از مد نظرات استفاده و روند آینده شبیه‌سازی شد. اعتبارسنجی مدل با استفاده از بازدیدهای میدانی طی دو سال متوالی انجام گرفت. نتایج حاصل از شبیه‌سازی کی‌سیم نشان داد که نمایه‌های پرندگان و ماهیان در طول سال‌های 1383 تا 1412 روند نزولی خواهند داشت. نمایه پرندگان به ترتیب از 77/ 0 به 28/ 0 و ماهیان از 60/ 0 به 22/ 0 خواهد رسید. بر اساس نتایج اعتبارسنجی، صحت مدل قابل قبول است و می‌توان با اطمینان به نتایج به‌دست آمده از نظرات کارشناسان در ماتریس اثرات متقاطع اعتماد کرد. این مطالعه نشان داد روش کی‌سیم به خوبی اثرات متقابل بین اجزاء سیستم را بررسی می‌کند و از این طریق قادر به پیش‌بینی اثرات آینده است. عوامل اقتصادی و اجتماعی ضعیف، خود منجر به بدتر شدن وضعیت نمایه‌های ماهیان و پرندگان می‌شود و با بدتر شدن این شرایط، فشار بر منابع نیز بیشتر خواهد شد. روند نزولی مدیریت حیات‌وحش و منابع آب نیز هشداری جدی است که باید مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد.

In recent decades, the drastic ecological changes of Hamoon international wetlands placed them on the Montreal blacklist. Therefore, this study aimed to predict and validate the changes of birds and fishes indicators for the future of these wetlands. KSIM is the used method (Kane Simulation Technique to measure the impact of different variables ranged from +3 (severe and positive effect) to -3 (severe and negative effect); is evaluated by environmental experts. Due to the limitations of this method in multivariate analysis (because of the numbers and abundance of variables), the affecting factors on indicators have been grouped into four categories of economic, social, wildlife management and water resources management. To obtain probabilities of variables and predict the value of indicators in 2034, the mode of experts' ideas was used and future trends were simulated. Model validation was performed by field surveying in two consecutive years. The results of the KSIM simulation estimated that the bird and fish indicators will continue to decrease during the period 2004-2034; from 0.77 to 0.28 and 0.60 to 0.22, respectively. Based on the validation results, the validity of the model is acceptable, which can be confidently used based on the results obtained from the experts' ideas in the cross-effects matrix. This study showed that the KSIM method can properly investigates the interactions between system components and therefore is able to predict future conditions. Economic and social problems lead to the decline of fishes and birds indicators; and deterioration of the situation put relatively more pressure on resources. The downward trend in wildlife management and water resources is also a serious warning that must be considered in decision-making processes.

در نبود داده های کمی، ارزش های ذهنی و کارشناسی نقش مهمی در شکل گیری 1 - Butchart 2 - Springate-Baginsk 3 - Bioandicator 4 - Campanella 5 - De Astudillo 6 - Godet and Durance 7 - KSIM (Kane simulation technique) 8 - Theodore Gordon 9 - Olaf Helmer 10 - Subjective estimates 11- Kane برنامه ریزیهای حفاظتی دارند (کارواردین ١، ٢٠١٢). تا کنون مطالعات گوناگونی بر روی تالاب های بین المللی هامون از جنبه های مختلف مانند تعیین نیاز آبی برای حفظ حیات گونه های پرندگان (پیری، ١٣٨٩)، تغییرات در وضعیت آبگیری (شریفیکیا، ١٣٨٩)، اثر خشکسالی بر محیط زیست طبیعی، فیزیکی و اقتصادی-اجتماعی (پیری و انصاری، ١٣٩٢)، بررسی چالش های محیط زیستی تالاب هامون هیرمند به - عنوان آب های بین مرزی (نجفی و وطن فدا، ٢٠١٣)، ارتباط با گردشگری و رشد اقتصادی- اجتماعی (عرفانی و همکاران ، ٢٠١٥)، ارزیابی اثرات تغییر کاربری بر جریان آب رودخانه هیرمند و اکوسیستم تالاب هامون (حاجی حسینی و همکاران ، ٢٠١٦) انجام شده است . بنابراین اگر چه منطقه مورد مطالعه (هامون های بین المللی پوزک و صابوری هیرمند) از نظر پنج دسته معیار پرندگان ، ماهیان ، عوامل تهدید کننده ، مسائل اقتصادی- اجتماعی و موقعیت حفاظتی جز ده تالاب اول ایران بر اساس ارزیابی حسن زاده کیابی و همکاران در سال ١٣٨٣ بوده است ، اما امروزه با بدتر شدن وضعیت آن از نظر متغیرهای بررسی شده احتمالا جایگاه آن نیز در بین تالاب های کشور تنزل یافته است . Research Article Changes detection of birds and fishes indicators using cross- impact matrix of KSIM in Hamoon international wetlands Malihe Erfani1*, Fatemeh Jahanishakib2, Masoud Rezaei 3 1*.