خلاصة:
انیس الاطباء اثر ابوالخیر محمد تقی بن محمد فارسی، کتابی است در موضوع طب از قرن دهم هجری که مشتمل بر سه بخش شامل دو صحیفه و یک گفتار است. صحیفه اول در «علم نظری» شامل هفده قول، صحیفه دوم در «علم عملی» شامل سی و چهار باب و بخش سوم «گفتاری در قرابادین مفرده و مرکبه» است. مولّف در این کتاب اسامی بعضی از اطباء را آورده و از ایشان نقل قول نموده است که از حیث شناسایی برخی پزشکان هم عصرش بسیار حائز اهمیت است. این کتاب از نظر پزشکی نیز یک دوره کامل طب بالینی بر اساس دانش پیشینیان و تجارب خود مولّف را در اختیار پژوهشگران قرار میدهد. همچنین این کتاب مشتمل بر روشهای درمانی و تجویز داروها و مجرّبات مولف است که میتواند در طب سنتی و پزشکی سودمند باشد. مطالب این نسخه از جهت علمی، میتواند کمک بسیار زیادی به طب سنتی بکند. معرفی این نسخه به شناخت بیشتر متون نثر علمی در دوره صفویه کمک میکند.
مقاله حاضر علاوه بر پرداختن به زندگی و احوال ابوالخیر فارسی و شناخت انیس الاطباء مختصات زبانی و رسم الخط نسخه را معرفی میکند.
Anis al-Atteba, penned by Abu al-Khair Mohammad Taqi Ibn Mohammed Farsi, is a book on medicine in the tenth century which consists of three parts including two scriptures and a speech. The first scripture includes seventeen statements in “theoretical science”, and the second scriptureincludes thirty-four chapters in “practical science”. The third part is Qrabadynmufradah and murakabah (a pharmacopoeia about the knowledge of the nature and properties of single and compound drugs).This book also provides a full course of clinical medicine for researcher, based on ancient knowledge and author’s experience. In addition, this book consists of therapies and drugs as well as author’s experiences which can be useful in traditional medicine and medicine itself.
This paper may provide scientific aids for the traditional medicine and also helps to know more about scientific prose texts of Safavid period.In addition to writing about the life and circumstances of Abu al-Khair Farsi and recognizing Anis al-Atteba, this paper also introduces available manuscripts about this book.
ملخص الجهاز:
تقي الدين شعر نيز ميسروده است و در شعر « فهمي» تخلص ميکرده است ، چنانچه خود در صفحه چهار رساله در معرفت اسطرلاب ميگويد " موّلف اين رساله که در صنعت شعر به فهمي اشتهار دارد" (فهرست کتب خطي کتابخانه مرکزي آستان قدس ، عرفانيان ، ١٠/ ٢١٧-٢١٦؛ همان ،٣٦٧/١٢) نمونه هاي اشعار وي در برخي کتابهايش وجود دارد(فهرست کتابخانه مجلس شوراي ملي، حائري: ٣٤٧/١٩، ٣٨٦؛فهرس المخطوطات ١- نک دايره المعارف بزرگ فارسي، ج ٥ ذيل مدخل ابوالخير فارسي الفارسيه ، مبشر طرازي: ١/ ٢٤٢؛نشريه نسخه هاي خطي دانشگاه تهران ، افشار،٣٠،٥٨، ٦٣) از تاريخ فوت وي اطلاع دقيقي در دست نيست ؛ اما با توجه به اينکه وي در اسامي العلوم خود از «علامه خَفري» (د ٩٥٧ ق ) با عبارت «مترحماً عليه » ياد ميکند (الذريعه الي التصانيف الشيعه ، آقا بزرگ : ٩/٢) ميتوان نتيجه گرفت که تا سال ٩٥٧ ق زنده بوده است و اينکه نفيسي (تاريخ نظم و نثر فارسي: ١/ ٣٨٦) و فاروقي(آداب السلطنه : ٤١) تاريخ کتابت مختصر العلوم وي را (٩٧٩ ق ) سال تاليف اين کتاب دانسته اند، درست نيست .
انيس الاطبا در يک نگاه : - مؤّلف در اين کتاب اسامي بعضي از اطباء را آورده و از ايشان نقل قول نموده است که از حيث شناسايي برخي پزشکان معاصر خويش بسيار حائز اهميت است .