خلاصة:
قرآن مشتمل بر آموزههای اخلاقی فراوانی است. این آموزههای اخلاقی، مسلمانان را به رفتار اخلاقی با دیگران ملزم کرده یا از رفتار غیراخلاقی برحذر داشته است. الزامات اخلاقی قرآن، گاه مربوط به گروهی خاص همچون مومنان و مسلمانان است و گاه مربوط به مردم بهصورت عام است. در این مقاله، سعی بر آن است که با بررسی این الزامات اخلاقی و رجوع به تفاسیر شیعی، محدوده این الزامات و دایره مردم و دیگران، در جایی که به رفتار اخلاقی با مردم و دیگران دستور داده شده است، مشخص گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا آموزههای اخلاقی اسلام عامگرایند و ناهمکیش را نیز شامل میشوند یا خاصگرایند؟ از جمله آیاتی که مفسران در ذیل آن به بررسی این پرسش پرداختهاند، آیه ۸۳ سوره بقره است که این مقاله با تاکید بر این آیه، به بررسی دیدگاه مفسران پرداخته است.
The Qur'an contains many moral teachings. According to these moral teachings, Muslims must behave morally towards others or they are warned from behaving immorally. The moral obligations in the Qur'an are either imposed on a specific group such as believers and Muslims or on the people in general. This study tries to examine these moral obligations and it refers to Shiite Quran commentaries to identify, the scope of these obligations and the group of people and others wherever a command is given to behave morally towards people and others, is and it tries to answer the question whether the moral teachings of Islam are imposed on the people in general and include the dissents or on specific group of people. Among the verses to which the commentators refer when dealing with this question is the verse 83 in Surah Cow. This study seeks to examines the views of the commentators by emphasizing on this verse.
ملخص الجهاز:
در این مقاله، سعی بر آن است که با بررسی این الزامات اخلاقی و رجوع به تفاسیر شیعی، محدودة این الزامات و دایرة مردم و دیگران، در جایی که به رفتار اخلاقی با مردم و دیگران دستور داده شده است، مشخص گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا آموزههای اخلاقی اسلام عامگرايند و ناهمکیش را نیز شامل میشوند یا خاصگرايند؟ از جمله آیاتی که مفسران در ذیل آن به بررسی این پرسش پرداختهاند، آیة 83 سورة بقره است که این مقاله با تأکید بر این آیه، به بررسی دیدگاه مفسران پرداخته است.
قرآن در بیان الزامهای اخلاقی، عبارتها و الفاظ متفاوتی را بهکار برده است: گاه از لفظ «دیگران»، بدون تعیین دایرة آن، استفاده کرده: «از يكديگر عيب نگيريد و به همديگر لقبهاى زشت ندهيد» (حجرات: 11)؛ «از عیبجویی از دیگران توبه کنید» (حجرات: 11)؛ گاه از کلمة «مردم» یا «ناس» استفاده کرده است: «با مردم به زبان خوش سخن بگویید» (بقره: 83)؛ گاه نیز این آموزهها رفتار اخلاقی را به افراد و گروههای خاصی از مردم یعنی مؤمنان و همکیشان اختصاص دادهاند: «سخن مؤمنان را باور کنید» (توبه: 61).
تفسیری متفاوت دربارة رفتار اخلاقی با ناهمکیشان اگرچه بسیاری از تفاسیر، رفتار اخلاقی و حسن معاشرت در آیة 83 سورة بقره را عام و مشتمل بر مؤمن و کافر تفسیر کردهاند، ولی برخی از آنها نحوة برخورد با این دو گروه را متفاوت دانسته و میان نیکی و حسن نسبتبه مسلمان با نیکی و حسن نسبتبه غیر مسلمانان، تفاوت گذاشتهاند.
این دسته از مفسران، آموزههای اخلاقی قرآن را شامل همة انسانها، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، دانستهاند و در تفسیر واژگانی چون «ناس»، آن را انسان بهطور عام بیان کردهاند.