خلاصة:
عدالت و انصاف از مفاهیمی است که هم از بعد حقوقی و هم از جنبه فقهی مورد توجه خاص
واقع شده است یکی از صفات پروردگار متعال عادل بودن است . همچنین عدل از اصول دین به
شمار می آید .
یکی از اهداف مهم قواعد حقوقی و فقهی تامین عدالت است ولی گاهی همین عدالت در اجرای
مقررات خشک و در دستیابی به اهداف والای الهی و انسانی کافی نیست و به عنصر انعطاف پذیر
تری تحت عنوان انصاف نیاز است .
برخی معتقدند هر قاعده ولو غیر منصفانه باید اجرا شود کاربرد انصاف در مرحله وضع قانون
است . ولی برخی دیگر بر این باورند که ابزارهای قانونی باید در جهت تامین انصاف باشد و اگر
حکمی بر خلاف انصاف باشد باید متوقف گردد . در عین حال باید توجه داشت که بکار بردن
مفاهیم انصاف و عدالت به جای هم و به عنوان مفاهیم یکسان شایع است .
در این مقاله مفاهیم عدالت و انصاف و تفاوت های آن دو بررسی شده است.همچنین انصاف و
عدالت از دیدگاه قرآن کریم و روایات بطور جداگانه مورد ملاحظه قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
برای قضات و دادگاهها دشوار است که بگویند راه حلی منصفانه است همیشه سعی می کنند برای توجیه خود بگویند راه حلی قانونی است نویسندگان حقوق نیز به انصاف که می رسند سست می شوند گویی انصاف با هرج و مرج توام است ولی این دیدگاه قابل انتقاد است زیرا اگر هدف حقوق اطاعت محض قانون باشد کار ساده ای است ١٠٠ ،اطاعت از قانون به وسیله نیروهای انتظامی و نظامی خیلی بهتر از حقوقدانان انجام می شود ( کاتوزیان ، مقاله سهم عدالت در تفسیر قانون ، ص ٩ ) ٣- جان رالز فیلسوف امریکایی و نگارنده کتاب « عدالت به مثابه انصاف » که کتاب او یکی از پر خواننده ترین کتاب های قرن بیستم است و بحث ها و نقدهای زیادی نسبت به آن صورت گرفته است در کنار عدالت سر از وادی انصاف در می آورد .
( نقل از ١٠٣ یزدی ، نگاهی به مفاهیم مساوات ، انصاف و عدالت از دیدگاه اخلاق و حقوق اسلامی ، ص ١١٤ و ١١٥ – ترجمه آیه از آیت الله ناصر مکارم شیرازی) ٤- انصاف نسبت به اهل کتاب : قرآن کریم با وجود امتیازات والای دین مبین اسلام کتابهای آسمانی قبل از خود را نادیده نمی گیرد و در آیه ٣ سوره مبارکه آل عمران می فرماید « و مصدقا لما بین یدیه » لذا کتاب های تحریف نشده تورات و انجیل را مورد قبول قرار می دهد که خود مبتنی بر انصاف است .