خلاصة:
متون و اشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین ژانرهای ادب فارسی است که گاه بهصورت اثری کاملاً مستقل است. رسالۀ انیس الطالبین محمد بن محمود فارس، از جمله آثار مشحون از آموزههای تعلیمی است. این رساله که یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است و در شمار متون ارزشمند اخلاقیـ حکمی فارسی جای دارد، تاکنون گمنام مانده است. این رساله مشحون از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی است که نویسنده، آن را بهاقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است. نگارندگان در این پژوهش بر آناند تا ضمن معرفی اجمالی رسالۀ انیس الطالبین، تأثیر آموزههای اخلاقی بهکاررفته در این رساله را در ذهن و درون مخاطب بررسی کنند. نتایج پژوهش حاکی از این است که نویسنده فردی آگاه بوده که با اصول روانشناختی آشنایی داشته و بهاقتضای موقعیت از شگردهای مختلف تشویق، ترغیب، حکایت و تمثیل و استدلال و... بهره گرفته است.
ملخص الجهاز:
٥. مضامين تعليمي تعليم و تربيت از ديرباز يکي از دغدغه هاي اصلي بشر به ويژه انديشمندان ، شاعران و ادبا بوده است و ازاين رو بزرگان ادب را بر آن داشته تـا در ضـمن آثـار خـود بـه ايـن مهـم بپردازند و مخاطبان خود را در مسير سعادت و رستگاري رهنمون سـازند و زمينـۀ رشـد اخلاقي و تربيتي آن ها را فراهم آورند.
نويسنده در رسالۀ انيس الطالبين به تأسي از دين اسلام ارزش و اهميت زيـادي بـراي زنان قائل است و زنان باعفت را بزرگ ترين نعمتي ميداند کـه خداونـد بـه مـردان عطـا نموده است و ضمن برشمردن حقوق مـادي و معنـوي همسـران بـه آن هـا توصـيه هـاي ارزشمندي ميکند تا در جهت آرامش يکديگر و حفظ کيان خـانواده از آن بهـره گيرنـد؛ براي نمونه مردان را از آزار جسمي و روحي همسران برحذر مـيدارد: «زيردسـتان خـود ميازاريد و خاطر آنان را نگاه داريد و زيردستان زنان اند که ايشان زيردسـت مـردان انـد و کاري و معامله اي نتوانند کرد و ديگر پيغمبر صل الله عليه و آله فرمـود هرکـه زن حـلال خود داشته باشد و طلب حرام کند او را رجم ، يعني سنگسار بايد کرد مگـر کـه بـه حـج رود و توبۀ نصوح کند نعوذبالله من غضب الله که چون روز قيامت از گـور برخيـزد روي او سياه باشد و جامۀ آتشين در وي پوشانند و به سلسله ها وي را به دوزخ برند تـا زن او از او راضي نشود» (نسخۀ خطي: ١٦١/الف ).